سبک‌شناسی نسخۀ خطی ضوابط عظیمیه در تطبیق با سبک نوشتاری کتیبه‌های فارسی حجاری‌های هند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد کاشان،دانشگاه آزاد اسلامی،کاشان ایران.

2 دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد کاشان،دانشگاه آزاد اسلامی،کاشان ،ایران

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی،نراق،ایران.

10.22034/ias.2022.319340.1816

چکیده

«ضوابط عظیمیه» به‌سال 1130 (قرن دوازدهم ه.ق)، در فنّ لغت و بلاغت و دستور زبان، به‌دست محمّدعظیم قریشی تألیف شده ‌است. موضوع این اثر «زبان پارسی در منطقۀ شبه‌قاره» است. این نسخه در 414 صفحه با حاشیه‌نویسی و هامش‌نویسی نوشته شده ‌است. نکات و خصائص این نسخۀ خطی از قبیل رسم‌الخط نسخه، خصوصیات آوایی، واژگانی، دستوری و بلاغی این اثر مستخرج و با تفصیل و توضیح نشان داده شده‌اند. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی با استفاده از ابزار گرد‌آوری کتابخانه‌ای به‌صورت سندپژوهی و روش داده‌کاوی تحلیل محتواست. در سطح آوا و واژگان آوردن کلمات به‌شکل و کاربردی خاص از شگردهای این مؤلف بوده‌ است. این متن از برخی ویژگی‌های نحوی عربی نیز بهره برده‌ است که در زبان فارسی امروز کاربرد کم‌تر و مختصرتری دارند. آرایه‌های ادبی در این متن سبک و کم‌تکرار بوده‌اند و در عوض آوردن شعر و مثل پربسامد و فراوان است. آوردن حروف ابجد و توجه به علم‌الاعداد نیز از ویژگی‌های برجستۀ این کتاب به‌شمار می‌رود.  با بررسی و تصحیح این اثر به این نتیجه رسیدیم که زبان پارسی و گسترش و آموزش آن در دورۀ حکومت گورکانیان در هندوستان دغدغۀ ادیبان و حکمرانان محسوب می‌شده و نگارش این کتاب و کتب مشابه و تهیۀ نسخه‌های خطی بعدی از روی آن ضرورت این تعلیم و گسترش را به اثبات می‌رساند. با اینکه این کتاب متعلق به حدود سه قرن پیش است، اما چون کتابی تعلیمی است تا حد امکان سهولت فهم در آن رعایت شده‌ است. در کتیبه‌های فارسی هندی نیز می‌توان سادگی و روانی بلاغی را مشاهده کرد.
اهداف پژوهش:

معرفی یک نسخۀ خطّی جدید در حوزۀ بلاغت و لغت و فنون ادبی دیگر در زبان فارسی حوزۀ شبه قاره.
بررسی و شرح ویژگی‌های سبکی نسخۀ خطّی ضوابط عظیمیه.

سؤالات پژوهش:

آیا در حوزۀ شبه‌قاره آنقدر زبان‌فارسی گسترش داشته است که زمینه‌ساز نگارش اثری فارسی و سلیس و روان در زمینۀ بلاغت و لغت و فنون ادبی شود؟
باتوجه‌به وجود نسخۀ خطی «ضوابط عظیمیه» از محمدعظیم قریشی در قرن دوازدهم در شبه‌قاره، این متن دربردارندۀ کدام فنون ادبی است؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Stylistics of the Manuscript of the Great Criteria in Comparison with the Writing Style of the Persian Inscriptions of the Indian Sculptures

نویسندگان [English]

  • Tayebeh Mirza Aghaei 1
  • Abdolreza Modareszadeh 2
  • Fereshteh Jafari 3
1 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Kashan Branch, Islamic Azad University, Kashan Iran.
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Kashan Branch, Islamic Azad University, Kashan, Iran
3 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Naragh Branch, Islamic Azad University, Naragh, Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Azimiyeh criteria
  • Mohammad Azim Qureshi
  • stylistic features
  • rhetoric
  • subcontinent

مراجع

فضلی، عبدالهادی. (1416). اصول تحقیق‌التراث. بیروت: امّ‌القراء.
مایل‌هروی، نجیب. (1380). تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی. تهران: مجلس شورای اسلامی.
العش، یوسف. (1954). تحقیق‌النصوص و نشرها. قاهره: دارالکتب‌العربی.
جهانبخش، جویا. (1384). راهنمای تصحیح متون. چاپ دوم، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
ثروت، منصور. (1379). روش تصحیح انتقادی متون. تهران: پایا.
بینش، تقی. (1354). روش تصحیح متون فارسی. تبریز: نشریۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز.
محقق، مهدی. (1369). روش تصحیح و نشر متون. مجموعه‌مقالات انجمن مسائل ایرانشناسی به‌کوشش علی موسوی گرمارودی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه.
خدیوجم، حسین. (1355). روش تصحیح نسخه‌های خطی. تهران: آبان.
مایل‌هروی، نجیب. (1369). نقد و تصحیح متون. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
منزوی، احمد. (1370ش/1992م). فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی پاکستان. ج سیزدهم. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
سمیعی گیلانی، احمد. (1373). نکته‌هایی در باب تصحیح متون. تهران: نشر دانشگاهی.
نسخۀ خطی مرکز میکروفیلم نور، کتابخانۀ انجمن ترقی اردو در دهلی نو. 
دو نسخه در پاکستان، کراچی، مجموعۀ همدرد و اسلام‌آباد، مجموعۀ گنج‌بخش با شمارۀ 7872.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار