بررسی جلوه‌های زیبایی شناختی و کهن‌الگویی رمان «بوف کور» صادق هدایت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی ، ایذه ، ایران.

2 گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایذه، ایران.

10.22034/ias.2022.335955.1918

چکیده

کهن‌‌الگوها یا آرکی‌‌تایپ‌ها یا سرنمون‌‌ها‌‌‌‌‌،‌ مفاهیمی ازلی ـابدی هستند که در ذهن انسان‌ها قرار دارند‌‌‌‌ و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌‌شوند. کهن‌الگوها مصادیقی مانند‌‌‌‌‌: عشق‌‌‌‌‌،‌ مرگ‌‌‌‌‌،‌ ترس‌‌‌‌‌،‌ شادی‌‌‌‌‌،‌ قهرمانی‌‌‌‌‌،‌ فداکاری‌‌‌‌‌،‌ راهبری‌‌‌‌‌،‌ کینه‌‌‌‌‌،‌ دشمنی و‌‌‌‌‌.‌‌‌‌‌.‌‌‌‌‌.‌‌‌‌‌. را بیان می‌کنند‌‌‌‌‌. اوّلین‌بار کارل گوستاو یونگ‌‌‌‌‌،‌ به اهمیّت کهن‌‌الگوها پی‌برد و در کتاب‌هایش به آن‌ها پرداخت‌‌‌‌‌. کهن‌‌الگوها نقش مهمّی در ادبیّات و هنر دارند‌‌‌‌‌. درواقع ادبیّات و هنر محملی مناسب برای بروز و ظهور و بازآفرینی کهن‌الگوهاست‌‌‌‌‌. این تحقیق به بررسی جلوه‌های زیبایی‌شناختی و کهن‌الگویی رمان بوف‌کور صادق هدایت می‌پردازد‌‌‌‌‌. بر اساس یافته‌‌های این مقاله‌‌‌‌‌،‌ راوی بوف‌‌کور نماد کهن‌‌الگوی یک قهرمان شکست خورده است‌‌‌‌‌. او در وصال با آنیمای خود ـ زن اثیری ـ با ناکامی مواجه می‌‌شود‌‌‌‌‌. او همچنین درجریان تبدیل «خود» به انسان نوعی‌‌‌‌‌،‌ متوجّه دگرگونی خویشتن در ابعاد روحی و جسمی شده و تجربۀ از دست دادن نخستین «ابژۀ عشق» او را دچار نوعی اضطراب با علائم مشخّص می‌کند و این چنین می‌شود که در جذب محبّت کهن‌‌الگوی مادر و جانشین او ـ عمه‌‌‌‌‌،‌ ننجون ـ نیز ناکام می‌‌ماند‌‌‌‌‌. او داستان زندگی خود را می‌‌نویسد تا سایه‌‌اش را بشناسد و در پایان متوجّه می‌‌شود که سایۀ او‌‌‌‌‌،‌ همان پیرمرد خنزرپنزری است‌‌‌‌‌. به‌طور کلی در این اثر از 7 نماد و جلوۀ کهن‌الگویی استفاده شده است‌‌‌‌‌. روش پژوهش در این جستار‌‌‌‌‌،‌ تحلیلی ـ توصیفی است‌‌‌‌‌.
اهداف پژوهش:

بررسی و تحلیل کارکرد کهن‌الگوها در داستان‌ بوف کور صادق هدایت.
بررسی زیبایی‌شاختی و کهن‌الگوهای پرکاربرد در داستان‌ بوف کور صادق هدایت.

سوالات پژوهش:

کهن‌الگوها در داستان‌ بوف کور صادق هدایت چه نمود و جلوه‌ای دارند؟
کدام کهن‌الگوها در داستان‌ بوف کور صادق هدایت، نقش و بازتاب بیش‌تری دارند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the aesthetic and archetypal effects of "Boof-e-Koor" novel by Sadegh Hedayat

نویسندگان [English]

  • Lohrasb AaliMohammadi 1
  • Shahpoor Shahvali Kooh Shoori 2
  • Omidvar Malmoli 2
1 Department of Persian Language and Literature, Izeh Branch, Islamic Azad University, Izeh, Iran.
2 Department of Persian Language and Literature, Izeh Branch, Islamic Azad University, Izeh, Iran.
براهنی‌‌‌‌‌،‌ رضا‌‌‌‌‌. (1393)‌‌‌‌‌. تاریخ مذّکر‌‌‌‌‌. تهران‌‌‌‌‌: نگاه‌‌‌‌‌.
پاینده‌‌‌‌‌،‌ حسین‌‌‌‌‌. (1397)‌‌‌‌‌. نظریه و نقد ادبی‌‌‌‌‌. ج ا‌‌‌‌‌. تهران‌‌‌‌‌: سمت‌‌‌‌‌.
تسلیمی‌‌‌‌‌،‌ علی‌‌‌‌‌. (1388)‌‌‌‌‌. گزاره‌هایی در ادبیّات معاصر ایران‌‌‌‌‌. داستان‌‌‌‌‌. تهران‌‌‌‌‌: کتاب آمه‌‌‌‌‌.
تسلیمی‌‌‌‌‌،‌ علی‌‌‌‌‌. (1395)‌‌‌‌‌. نقد ادبی‌‌‌‌‌. چاپ سوم‌‌‌‌‌، تهران‌‌‌‌‌: اختران‌‌‌‌‌.
حسنلی‌‌‌‌‌،‌ کاووس‌‌‌‌‌؛‌ نادری‌‌‌‌‌،‌ سیامک‌‌‌‌‌. (1397)‌‌‌‌‌. «تبار‌‌شناسی زن اثیری در بوف کور صادق هدایت بر پایۀ کشفیّات نقّاره‌خانۀ شهر ری‌‌‌‌‌». متن پژوهی ادبی‌‌‌‌‌ بهار‌‌‌‌‌. 57‌‌‌‌‌. 60 ـ 41.
روتون‌‌‌‌‌،‌ کنت لونز‌‌‌‌‌. (1387)‌‌‌‌‌. اسطوره‌‌‌‌‌. ترجمه‌‌‌‌‌: ابوالقاسم اسماعیل‌پور‌‌‌‌‌. چاپ چهارم‌‌‌‌‌. تهران‌‌‌‌‌: مرکز‌‌‌‌‌.
ستّاری‌‌‌‌‌،‌ جلال‌‌‌‌‌. (1392)‌‌‌‌‌. بازتاب اسطوره در بوف کور‌‌‌‌‌. چاپ دوم‌‌‌‌‌. تهران‌‌‌‌‌: توس‌‌‌‌‌.
سرمدی‌‌‌‌‌،‌ مجید‌‌‌‌‌؛‌ گرجی‌‌‌‌‌،‌ مصطفی‌‌‌‌‌؛‌ کوپا‌‌‌‌‌،‌ فاطمه‌‌‌‌‌؛‌ صفّارنیا‌‌‌‌‌،‌ مجید و مظفری‌‌‌‌‌،‌ سولماز‌‌‌‌‌. (1392)‌‌‌‌‌. «بررسی سفر قهرمانی شخصیّت در بوف‌کور با تکیه بر کهن‌الگوهای‌ بیداری قهرمان درون‌‌‌‌‌». دو فصلنامۀ مطالعات داستانی‌‌‌‌‌.2(1). 67 ـ 51.
شیرازی‌‌‌‌‌،‌ ماه منیر‌‌‌‌‌. (1396)‌‌‌‌‌. «نقد کهن‌الگویی داستان گجسته دژ اثر صادق هدایت‌‌‌‌‌». مجموعه مقالات اوّلین همایش ملّی نقد متون و کتب علوم انسانی‌‌‌‌‌.1(2). صص 18 ـ 3.
شولتز‌‌‌‌‌،‌ دوان‌‌‌‌‌. (1383)‌‌‌‌‌. نظریه‌های شخصیّت‌‌‌‌‌. ترجمه‌‌‌‌‌: سعید محمّدی‌‌‌‌‌. چاپ پنجم‌‌‌‌‌. تهران‌‌‌‌‌: ویرایش‌‌‌‌‌.
صنعتی‌‌‌‌‌،‌ محمّد‌‌‌‌‌. (1394)‌‌‌‌‌. صادق هدایت و هراس از مرگ‌‌‌‌‌. چاپ ششم‌‌‌‌‌، تهران‌‌‌‌‌: مرکز‌‌‌‌‌.
فرودهام‌‌‌‌‌،‌ فرویدا‌‌‌‌‌. (1364)‌‌‌‌‌. مقدّمه‌ای بر روان‌‌شناسی یونگ‌‌‌‌‌. ترجمه‌‌‌‌‌: مسعود میربها‌‌‌‌‌. تهران‌‌‌‌‌: اشرفی‌‌‌‌‌.
فون فرانتس‌‌‌‌‌،‌ ماری لوییز‌‌‌‌‌. (1387)‌‌‌‌‌. سایه و شر در افسانه‌ها‌‌‌‌‌. ترجمه‌‌‌‌‌: تورج رضا بنی صدر‌‌‌‌‌. تهران‌‌‌‌‌: لیوسا‌‌‌‌‌.
کاتوزیان‌‌‌‌‌،‌ محمدعلی همایون‌‌‌‌‌. (1388)‌‌‌‌‌. صادق هدایت و مرگ نویسنده‌‌‌‌‌. چاپ پنجم‌‌‌‌‌، تهران‌‌‌‌‌: مرکز‌‌‌‌‌.
کمپبل‌‌‌‌‌،‌ جوزف‌‌‌‌‌. (1381)‌‌‌‌‌. قهرمان هزار چهره‌‌‌‌‌. ترجمه‌‌‌‌‌: صالح نجفی‌‌‌‌‌. تهران‌‌‌‌‌: مرکز‌‌‌‌‌.
گورین‌‌‌‌‌،‌ ال‌‌‌‌‌. (1370)‌‌‌‌‌. راهنمای رویکردهای نقد ادبی‌‌‌‌‌. ترجمه‌‌‌‌‌: زهرا میهن خواه‌‌‌‌‌. تهران‌‌‌‌‌: اطّلاعات‌‌‌‌‌.
میرصادقی‌‌‌‌‌،‌ جلال‌‌‌‌‌. (1382)‌‌‌‌‌. داستان نویس‌های نام‌آور معاصر ایران‌‌‌‌‌. تهران‌‌‌‌‌: اشاره‌‌‌‌‌.
میرعابدینی‌‌‌‌‌،‌ حسن‌‌‌‌‌. (1387)‌‌‌‌‌. صد سال داستان‌نویسی‌‌‌‌‌. چاپ پنجم‌‌‌‌‌، تهران‌‌‌‌‌: چشمه‌‌‌‌‌.
میس‌‌‌‌‌،‌ کارولین‌‌‌‌‌. (1394)‌‌‌‌‌. گالری کهن‌الگوها‌‌‌‌‌. ترجمه‌‌‌‌‌: سیمین موحّد‌‌‌‌‌. تهران‌‌‌‌‌: هیرمند‌‌‌‌‌.
هدایت‌‌‌‌‌،‌ صادق‌‌‌‌‌. (1354)‌‌‌‌‌. بوف کور‌‌‌‌‌. چاپ سوم‌‌‌‌‌، تهران‌‌‌‌‌: جاویدان‌‌‌‌‌.
یاوری‌‌‌‌‌،‌ حورا‌‌‌‌‌. (1374)‌‌‌‌‌. روان‌کاوی و ادبیّات‌‌‌‌‌. تهران‌‌‌‌‌: نشر تاریخ‌‌‌‌‌.
یونگ‌‌‌‌‌، کارل گوستاو‌‌‌‌‌. (1359)‌‌‌‌‌. انسان و سمبول‌هایش‌‌‌‌‌. ترجمه‌‌‌‌‌: پروین فرامرزی‌‌‌‌‌. مشهد‌‌‌‌‌: آستان قدس رضوی‌‌‌‌‌.