استعاره های مفهومی در حوزه عرفان و هنر با تاکید بر ترکیبات گروه اسمی و عناصر نمادین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبانشناسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

2 گروه زبانشناسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.

10.22034/ias.2022.337607.1928

چکیده

زبان عرفانی همواره از مفاهیم انتزاعی سخن می‌گوید و بدین‌جهت برای قابل‌درک شدن، پیوسته از استعاره‌های مفهومی که خود زنجیروار به‌هم‌پیوسته‌اند، بهره می‌گیرد. کاربرد استعاره‌های مفهومی در هر  هنر و متنی، نشان از بینش گوینده و تجربۀ زیستۀ است که او دارد. تجربه‌های زیستۀ عارف که از برخورد با امور غیبی به‌دست می‌آید، به کمک زبان رمزی و استعاری، در انتقال مفاهیم به‌کار گرفته می‌شوند. در ترکیبات زبان عرفانی، بدون استفاده از استعارهای مفهومی، درک مفاهیم عرفانی آسان نخواهد بود. این پژوهش در چارچوب زبان‌شناسی شناختی و با تکیه‌بر نظریۀ استعارۀ مفهومی، به معرفی برخی ترکیبات نو در عرفان پرداخته است. برای انجام این پژوهش، از سه فرهنگ دهخدا، سخن و عرفان، تعدادی از واژه‌های ترکیبی که به فارسی امروز نزدیک هستند، انتخاب و بررسی‌شده‌اند. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و کتابخانه‌ای است. آنچه از دستاوردهای این پژوهش حاصل گردید بیانگر این امر است که استعارۀ ساختاری پربسامدترین نوع استعاره مفهومی در اصطلاحات عرفانی است و عارفان تمایل بیشتری به کاربرد معانی استعاری برای تولید و درک اسم‌های مرکب در حوزه عرفان دارند. استعاره توانمندترین ابزار زبانی در بیان شناخت عارفانه از هستی است که برای بیان معانی پیچیده، مبهم، عمیق و گاه ناگفتنی به‌کار گرفته می‌شود. در هنر اسلامی نیز نمادپردازی و کاربرد استعاره‌های مفهومی جایگاه مهمی دارد.
اهداف پژوهش:

تعیین فرایندهای شناختی دخیل در شکل‌گیری اسم‌های مرکب زبان فارسی (استعاره) در حوزه عرفان هنر.
مشخص کردن میزان خلاقیت فرایند ترکیب باتوجه‌به چارچوب نظری بنسز.

سؤالات پژوهش:

فرایندهای شناختی دخیل در شکل‌گیری اسم‌های مرکب زبان فارسی (استعاره) در حوزه عرفان و هنر اسلامی کدام‌اند؟
میزان خلاقیت فرایند ترکیب باتوجه‌به چارچوب نظری بنسز چگونه است؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Conceptual metaphors in the field of mysticism and art with emphasis on nominal group compositions and symbolic elements

نویسندگان [English]

  • Zahra Mohammadi 1
  • Farshid Samaei 2
  • Marzieh Senaati 2
  • Mohammad Reza Razavi 1
1 Department of Linguistics, Ardabil Branch, Islamic Azad University, Ardabil, Iran
2 Department of Linguistics, Ardabil Branch, Islamic Azad University, Ardabil, Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conceptual metaphor
  • mapping
  • cognition
  • the realm of mysticism

مراجع

ابرقوهی، ابراهیم. (1397). مجمع‌البحرین. به کوشش نجیب مایل هروی، تهران: مولی.
استعلامی، محمد. (1399). تذکره‌الاولیا.چ 31. تهران: نشر زوار.
ایزوتسو، توشیهیکو. (1379). صوفیسم و تائوئیسم. ترجمه محمدجواد گوهری. تهران: روزنه.
بابایی، مونا. (1395). استعاره در گفتمان صوفیه با تکیه‌بر متون عرفانی قرن ششم. رساله دکتری. دانشگاه تهران.
برزگر خالقی، محمدرضا. (1398). شاخ نبات. تهران: نشر زوار.
پورابراهیم، شیرین. (1388). بررسی زبان‌شناختی استعاره در قرآن: رویکرد نظریه معاصر، پایان‌نامه دکتری گروه زبانشناسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرّس.
تیلیش، پل. (1375). پویایی ایمان، ترجمه حسین نوروزی، تهران: حکمت.
جبری، سوسن. (1387). «استعاره در زبان عرفانی میبدی». فصلنامه کاوش‌نامه، دوره 9، شماره 17، 57-29.
جلیلی، سمیه. (1395). «استعاره و کاربرد آن در معماری اسلامی». چهارمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی.
ذوالفقاری، ا؛ و عباسی، ن. (1394). «استعاره مفهومی و طرح‌واره‌های تصویری در اشعار ابن‌خفاجه». پژوهش‌های ادبی و بلاغی، 3(3)، 105-120.
رجبی، جلیلوند. (1400). «بررسی کارکرد استعاری اشکال انسانی در نگارگری مکتب هرات و تبریز دو». گرافیک نقاشی، دوره4، ش7، 54-41.
 زرقانی سید مهدی و همکاران. (1392). «تحلیل شناختی استعاره‌های عشق در غزلیات سنایی». جستارهای ادبی. دوره­ 46، شماره­ 3، 30-1.
دباغ، محمدحسین. (1393). مجاز در حقیقت؛ ورود استعاره‌ها در علم. تهران: نشر هرمس.
دیلمقانی، سمیرا. (1392). استعاره‌های مفهومی در سمک عیار. پایان‌نامه­ کارشناسی‌ارشد. دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات تهران.
عباسی، زهرا. (1397). «استعاره مفهومی عشق و خوشه‌های معنایی مرتبط با آن در تذکره­‌الاولیای عطار». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا).12(2)، 117-146.
علامی ذوالفقار؛ کریمی، طاهره. (1395). «تحلیل شناختی استعاره­ مفهومی جمال در مثنوی و دیوان شمس». مجله زبان و ادبیات فارسی، دوره­ 24، شماره­ 80، 137‑159.
قاسم‌زاده، سیدعلی. (1398). «استعاره مفهومی در نظام فکری نعیم فراشری». مطالعات زبانی و بلاغی، 10(20)، 416-389.
گوهرین، سیّد صادق. (1386). شرح اصطلاحات تصوّف (9 جلدی). تهران: زوار.
لاهیجی، شمس‌الدّین محمد. (1387). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، مصحح: محمدرضا برزگر خالقی مطلق و عفت کرباسی. چ 7. تهران: نشر زوار.
لیکاف، جورج. (1390). نظریه­­ معاصر استعاره  مجموعه مقالات استعار، با همکاری گروه مترجمان، به کوشش فرهاد ساسانی، چ 2، تهران: سوره­ مهر.
مدنی، امیرحسین. (1397). «تطور استعاره عقل در غزلیات سنایی، عطار، مولانا». مجله پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). شماره ۴، 1.
میرحسینی، م و کنعانی، ا. (1399). «تحلیل شناختی استعاره‌های دل در مرصادالعباد». متن پژوهی ادبی (زبان و ادب پارسی)، 24(86)، 284-263.
نیلی‌پور، رضا. (1394). زبانشناسی شناختی؛ دومین انقلاب معرفت‌شناختی در زبان‌شناسی. تهران: نشر هرمس.
هاشمی، زهره. (1392). بررسی نظام‌های استعاری عشق در پنج متن عرفانی براساس نظریه استعاره شناختی، رساله­ دکتری، مشهد: دانشگاه فردوسی.
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1387). کشف‌المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات دکتر محمود عابدی. تهران: سروش.
همدانی، امید. (1387). عرفان و تفکر از تأملات عرفانی مولوی تا عناصر عرفانی در طریق هیدگر، تهران: نگاه معاصر.
Aitchison, J. (1989). Words in the mind: An introduction to the mental lexicon. Basil: Blackwell.
Bloomfield, L. (1933). Language. Chicago: Chicago University Press
Bauer, L. (1983). English Word –Formation. Cambridge: Cambridge University Press.
Benczes, R. (2006). Creative Compounding in English.Amsterdam/Philadelphia:John Benjamins
Cruse. A. (2006). A Glossary of Semantics and Pragmatics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Coulson, S. (2001). Semantic leaps: frame-shifting and conceptual blending in meaning construction. Cambridge: Cambridge University Press.
Dressler, W. U. (2006). Compound types. In G. Libben & G. Jarema (Eds.), The representation and processing of compound words Oxford: Oxford University Press.
Evans,V. and M. Green (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Fauconnier, G. (1994). Mental spaces: Aspects of meaning construction in natural language. Cambridge: Cambridge University Press.
Fauconnier, G. & Turner, M. (1998b). Principles of conceptual integration. In J. P. Koenig (Ed). Spaces, Worlds, and Grammar. Chicago and London: University of Chicago Press.
Fauconnier, G. & Turner, M. (2003). Conceptual blending: form and meaning. Recherches en communication.
Grady, J.  (2000).  Cognitive mechanisms of conceptual integration.  Cognitive Linguistics. 
Haspelmath, M. and, A. D. Sims. (2010).2nd edition. Understanding Morphology. London: Hodder Education.
Kövecses, Z. (2002). Metaphor. A Practical Introduction: Oxford: Oxford University Press.
Lakoff, G. & Johnson. M. (1980). Metaphors We Live By. Chicago: Chicago University Press.
Lakoff, G. & M. Turner. (1989). More than cool reason: A field guide to poetic metaphor. Chicago, IL: University of Chicago Press
Nubiola, J. (2000). El valor cognitivo de las metáforas, Pamplona: P. Pérez-Ilzarbe y R. Lázaro, eds, Verdad, bien y belleza. Cuandolos filósofos hablan de los valores, Cuadernos de Anuario Filosófico, No. 103.
Radden, G. Köpcke, K. M. Berg, Th. & Siemund, P. (2007). The Construction of Meaning in Language. In G. Radden et al. (Eds.), Aspects of meaning construction. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins.
Sapir, E. (1994) The Psychology of Culture: A Course of Lectures. Berlin: Mouto n de Gruyter.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار