تبین مولفه های فضاهای اجتماعی در بافت های تاریخی (نمونه موردی مجموعه زندیه و شاهچراغ و محله سنگ سیاه شیراز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا، گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

2 استادیار، گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاده اسلامی، شیراز، ایران.

10.22034/ias.2022.333170.1897

چکیده

باتوجه‌به نیاز ذاتی انسان به زندگی اجتماعی و ضروری بودن آن، داشتن فضاهای جمعی مطلوب هماهنگ با فرهنگ و تاریخ یک بستر امری ضروری است. کیفیت نازل بسیاری از محیط‌های شهری معاصر و فقدان توجه به کیفیت کلی، حاصل عمل فرآیندهایی که محیط را به‌وجود آورده‌اند و نیروهایی است که در این فرآیندها عمل می‌کنند. ادبیات حاکم بر مطالعات انسان و محیط نشان می‌دهد مطالعۀ فضای کالبدی مستلزم ملاحظۀ فعالیت‌ها در آن است. مقصود از «بافت تاریخی»  در کشـور مـا، بافت‌های شهری متعلق به دوره‌های ماقبل معاصر اسـت کـه بـه لحاظ تاریخی و زمان پیدایش، متعلق به دوران قاجاریه و پیش از آن بوده منتهی می‌شوند. در بافت‌های تاریخی عناصری اصلی است که به خاطر وزنۀ اجتماعی- اقتصادی آن‌ها و طریقۀ خاص ارتباطشان با دیگر واحدهای معماری- شهری، به‌عنوان عناصر اصلی شناخته شده‌اند، عبارت‌اند از: مسجد جامع، محله مسکونی و بازار. در این پژوهش سه مکان تاریخی -اجتماعی که از عناصر اصلی بافت تاریخی شیراز است مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق به‌صورت توصیفی و تحلیلی و با تکنیک پیمایشی  به‌صورت پرسش‌نامه اجتماعی است. «مؤلفۀ اجتماعی» شامل تعاملات خودسازمان‌یافته چون برگزاری مراسم‌ها متناسب با مناسبات و رویدادهای فرهنگی و اجتماعی و مذهبی بالاترین امتیاز را کسب کرد و در رتبه‌های بعدی مؤلفه‌های ادراکی، فعالیتی و کالبدی قرار گرفتند.
اهداف پژوهش:

شناخت مفاهیم اجتماع‌پذیری و ریشه‌های تاریخی و فرهنگی آن‌ها در بافت قدیم شیراز.
ارائۀ راه‌کارهایی مناسب برای محافظت از بافت تاریخی شهر شیراز.

سؤالات پژوهش:

مؤلفه‌های فضاهای اجتماعی در بافت‌های تاریخی شیراز چیست؟
چه راه‌کارهایی برای محافظت از بافت‌های تاریخی شیراز و فضاهای اجتماعی آن وجود دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the components of social spaces in historical contexts (case study: Zandieh and Shahcheragh complex and Sang-e Siah neighborhood of Shiraz)

نویسندگان [English]

  • Arash Didehrowshan 1
  • Hamed Moztarzadeh 2
1 PhD Student, Department of Architecture, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social space
  • social components
  • sociability
  • historical context
  • historical context of Shiraz
اسلامی، غلامرضا و کامل‌نیا، حامد. (1393). معماری جمعی، از نظریه تا عمل، تهران: دانشگاه تهران.
چرمانف، سرج و الکساندر، کریستوفر. (1394). عرصه‌های زندگی خصوصی و زندگی جمعی به جانب یک معماری انسانی، مترجم: منوچهر مزینی، تهران: دانشگاه تهران.
چینگ، فرانسیس دی.کی. (1368). معمار؛ فرم، فضاو نظم، ترجمه: زهره قراگوزلو، چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
حناچی، پیروز و پورسراجیان، محمود. (1391). احیای بافت شهری تاریخی (با رویکرد مشارکت)، تهران: دانشگاه تهران.
راپاپورت، آموس. (1384). معنی محیط ساخته شده: رویکردی در ارتباط غیرکلامی، ترجمه: فرح حبیب، تهران: انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
شکویی، حسین. (1383). اکولوژی اجتماعی شهرها، جلد2، تبریز: مؤسسه تحقیقات اجتماعی و علوم انسانی.
شولتز، کریستیان نوربرگ. (1384). معماری، حضور، زبان و مکان. مترجم: علیرضا احمدیان. تهران: نیلوفر.
صدیق سروستانی، علی‌اکبر. (1381). جزوه جامعه‌شناسی انحرافات، تهران: مرکز آموزش جهاد دانشگاهی.
فلامکی، محمدمنصور. (1390). باززنده‌سازی بناها و شهرهای تاریخی، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
کارمونا، متیو. (1390). مکان‌های عمومی، فضاهای شهری، ابعاد گوناگون طراحی شهری. مترجم: زهرا اهری و دیگران. تهران: دانشگاه هنر تهران.
کارمونا، متیو؛ هیت، تیم؛ اک، تنر و تیسدل، استیون. (1394). مکان‌های عمومی، فضاهای شهری، ابعاد گوناگون شهری، مترجم: فریبا قرائی، زهرا اهری، مهشید شکوهی و اسماعیل صالحی، تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
گل، یان. (1389). فضاهای عمومی و زندگی جمعی، مترجم: علی غفاری و صادق سهیلی‌پور، تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
گل، یان. (1396). زندگی میان ساختمان‌ها: کاربرد فضای جمعی، مترجم: علی اکبری، فرشته کرمیان و نسترن محرابی، تهران: انتشارات پرهام نقش.
گیدنز، آنتونی. (1373). جامعه‌شناسی، (منوچهر صبوری)، تهران: تهران.
لنگ، جان. (1383). آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، مترجم: علیرضا عینی‌فر، تهران: دانشگاه تهران.
لنگ، جان. (۱۳۹۴). آفرینش نظریه معماری (نقش علوم رفتاری در طراحی محیط). مترجم: دکتر علیرضا عینی‌فر، تهران: دانشگاه تهران.
مدنی‌پور، علی. (1387). فضاهای عمومی و خصوصی شهر. ت : فرشاد نوریان. تهران : شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
وب سایت رسمی شهرداری منطقه 8 شیراز، 1399 .
هال، ادوارد تی‌هال. (1387). بعد پنهان. مترجم: منوچهر طبیبیان. تهران: دانشگاه تهران.
احمدی، علی. (1393). "بررسی وضعیت سرزندگی بافت‌های هدف برنامه‌های بازآفرینی شهری و ارائه راهکارهای ارتقاء آن"، نشریه هفت شهر، 47 و 48،  96-85.
اهری سلماسی، روشنک و خسرونیا، مرتضی. (1397). "بازآفرینی فضاهای شهری اجتماع‌پذیر با رویکرد الگوی طراحی مکان سوم (مطالعه ی موردی: خیابان امام شهر ارومیه) "، اولین کنفرانس ملی پژوهش‌های نوین معماری و شهرسازی در هزاره سوم، تهران.
اعتصام، ایرج بلیلان اصل، لیلا؛ اعتصام، ایرج و اسلامی، سیدغلامرضا. (1390). "نقش فضای بینابین در هویت‌بخشی به گسترۀ فضایی بافت‌های تاریخی ایران"، هویت شهر، 5(8)، 59-71.
پورجعفر، محمدرضا و همکاران. (1390). "پدیدارشناسی هویت و مکان در بافت‌های تاریخی"، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1(3)، 11-20.
حاج محمدلو، فاطمه و قدوسی‌فر، هادی. (1396). "بازشناخت مفهوم اجتماع‌پذیری در فضاهای عمومی"، چهارمین کنفرانس بین‌المللی معماری و شهرسازی پایدار.
منصوری، تاج‌الدین و جهان‌بخش، حیدر. (1395). "سنجش مؤلفه‌های مؤثر بر ارتقای تعاملات اجتماعی و اجتماع‌پذیری در فضاهای شهری"، انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 7(1)، 59-65.
محمدی، محمد و آیت‌اللهی، محمدحسین. (1394). "عوامل مؤثر در ارتقای اجتماع‌پذیری بناهای فرهنگی بررسی موردی: فرهنگسرای فرشچیان اصفهان"، نشریه نامه معماری و شهرسازی، 15، 42-37.
نقره‌کار، عبالحمید؛ حمزه‎نژاد، مهدی؛ باقری، حسین. (1393). "اجتماع‎پذیری در حیاط خانه ایرانی (شناخت ویژگی‎های تقویت‎کننده حضور در حیاط، از طریق تحلیل سکانس‎های سینمایی)"، معماری و شهرسازی ایران، 5(7)، 66-58.
Altman, I. (1975). The Environment and Social Behavior: Privacy, Personal Space, Territory, Crowding. California: Brooks/Cole
Barker,R. G. (1968). Ecological Psychology: Concepts and Methods for Studying the Environment of Human Behavior, Stanford, CA: Stanford University Press.
Hall, Edward T. (1990). The Hidden Dimension. N.Y: Doubleday
Hofstede, G. (1980). Cultures consequences, California: Sage.
Jenks, M and Colin, J. (2010). Dimensions of the Sustainable City. London: Springer
Mintzberg, H. (1976). Planning on the Left side and Managing on the Right. Harvard Business Review. July-Aug.76
Scheiwiller, Staci G. (2014). Performing the Iranian State: Visual Culture and Representations of Iranian Identity. London: Anthem Press.
Tybaldz, F. (2008). Urban-oriented citizens. Translated to Persian by Ahmadinejad, M. Isfahan: Khak.
Van Raaij, W. F. (2014). Shopping Center Evaluation and Patronage in the City of Rotterdam. Economic Psychology. Rotterdam: Erasmus.
Whyte, W. (1980). Social life of small urban space. Conservation. Project for Public Spaces, US nonprofit organization for creating and sustaining public places. www.pps.org.
Michael Y MAK, and Clinton J PEACOCK. (2011). “Social Sustainability: A Comparison of Case Studies in UK, USA and Australia”, 17th Pacific Rim Real Estate Society Conference, Gold Coast.
Lorraine Rossignol. (2014). “En Iran, on a soif de culture sous la censure”, Le monde, 22 June 2007. Consulté le 16 December.
Lynch, K. (1972). “The openness of open space. Art of environment”, Aidan Ellis.