اسطوره ها و حماسه ها در روایات تاریخی شاهنامه و نمود آن در نگاره های شاهنامه بایسنقری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه رازی کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

3 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشیار دانشگاه رازی،کرمانشاه، ایران

10.22034/ias.2022.337581.1934

چکیده

شاهنامه فردوسی سرگذشت قومی و ملی با آمیزه‌ای از اسطوره، حماسه و تاریخ است که گرچه در طول سالیان متمادی محققان و اندیشمندان مختلف سعی در جدا‌سازی بخش‌های مختلف این اثر سترگ و مانا داشته‌اند؛ امّا درواقع جداسازی این سه عنصر اصلی؛ به‌‌ویژه اسطوره از ساختار کلی شاهنامه امری امکان‌ناپذیر است. آنچه بیش از دیگر آثار بزرگ هم‌سنخ، شاهنامه را این چنین مانا کرده است، ژرف‌ساخت اسطوره‌ای و حماسی در سرتاسر این اثر است؛ گواه این مدعا آنکه ردپای اسطوره را در جای‌جای حوادث بخش مربوط به روایات تاریخی شاهنامه می‌توان به‌‌خوبی مشاهده کرد. اگرچه آفرینش روایات اساطیری و حماسی از رویدادهای تاریخی، مسلماً تابع ضوابط و شرایطی است که رعایت دقیق آن‌ها در قالب نظمی سَخته و سنجیده و استوار و کلامی متین و صریح؛ آن‌گونه که در شاهنامۀ فردوسی جلوه‌‌گر شده است، حاکی از تسلط و آگاهی بی‌نظیر فردوسی بر اساطیر گذشتۀ ملت ایران است، تأثیر عوامل ماوراء‌الطبیعی به وضوح در بخش تاریخی شاهنامه دیده می‌شود؛ به‌گونه‌ای که برخی از ماجراهای این قسمت عملاً با تخیل همراه است. نمونه‌هایی چند از این امر مانند یاری جستن از جادوگران، کمک ایزد سروش، اژدهاکشی، پیروزی‌های خارق‌العادۀ سپاهی کوچک بر ارتشی بزرگ همه از این نوع حوادث خارق‌العادۀ بخش تاریخی شاهنامه است. پژوهش حاضر به‌دنبال بررسی اساطیر و نمودهای آن در بخش تاریخ روایی شاهنامه  و نمود آن در نگاره‌های شاهنامه بایسنقری است.
اهداف پژوهش:

بررسی سبک و شیوۀ روایت رخدادهای اساطیری در بخش تاریخی شاهنامه.
بررسی عناصر اسطوره‌ای را در بخش تاریخی شاهنامه و نگاره‌های شاهنامه بایسنقری.

سؤالات پژوهش:

سبک و شیوۀ روایت رخدادهای اساطیری در بخش تاریخی شاهنامه چگونه است؟
عناصر اسطوره‌ای در بخش تاریخی شاهنامه و نگاره‌های شاهنامه بایسنقری چه جایگاهی دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Myths and epics in the historical narrations of Shahnameh and its manifestation in the paintings of Shahnameh Baysanghari

نویسندگان [English]

  • Elhamm Moradi 1
  • Elias Nourai 2
  • Mousa Parnian 3
1 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Zahedan Branch, Razi University, Kermanshah, Kermanshah, Iran
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Razi University of Kermanshah, Kermanshah, Iran
3 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Associate Professor, Razi University, Kermanshah, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shahnameh
  • Ferdowsi
  • historical section
  • myth
  • extraordinary events
احمدنژاد، کامل. (1369). تحلیل آثار نظامی. تهران: علمی.
اسلامی‌ندوشن، محمدعلی. (1348). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. تهران: انجمن آثار ملی.
الیاده، میرچا. (1367). افسانه و واقعیت. ترجمه: نصراله زنگویی، تهران: پاپیروس.
امینی‌ثابت، مهری و ماحوزی، امیرحسین. (1395). «پرواز یک اسطوره از حماسه تا عرفان، پژوهشنامه ادب حماسی». شمارۀ 21، صص 43- 64.
برتلس، ی. ا. (1322). منظور اساسی فردوسی، هزارۀ فردوسی (مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات ایراد شده در کنگرۀ فردوسی). تهران: نشر حقیقت.
بهار، مهرداد. (1376). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.
پیرنیا، حسن. (1343). ایران قدیم یا تاریخ مختصر ایران تا انقراض ساسانیان. چاپ دوم، تهران: روشنایی.
رستگار ‌فسایی، منصور. (1379). اژدها و اساطیر ایران. تهران: توس.
روح‌الامینی، محمود. (1361). عدد هفت و اساطیر و ادیان. تهران: نوین.
زرقانی، ابراهیم. (1387). «رخش و ویژگی‌های او در شاهنامه فردوسی». فصل‌نامۀ تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، 182- 162.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1390). تاریخ در ترازو. چاپ یازدهم، تهران: امیرکبیر.
........................................ (1364). تاریخ مردم ایران. تهران: امیرکبیر.
حسام‌پور، سعید. (1389). «سیمای اسکندر در آینه‌های موج‌دار». پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، شمارۀ 2، 82- 61.
حسن‌لی، کاووس و احمدیان، لیلا. (1386). «کارکرد رنگ در شاهنامه فردوسی». ادب پژوهی، شمارۀ 2، 165- 143.
حمیدی، سید‌جعفر. (1380). «راز و رمز در شاهنامه فردوسی». پژوهشنامه علوم انسانی، شمارۀ 20، 88- 75.
خالقی‌مطلق، جلال. (1381). سخن‌های دیرینه. به کوشش: علی دهباشی، تهران: افکار.
سرامی، قدمعلی. (1379). از رنگ گل تا رنج خار. تهران: علمی و فرهنگی.
سرکاراتی، بهمن. (1356). بنیان اساطیری حماسه ملی ایران، (مجموعه گفتارهای نخستین مجمع علمی بحث دربارۀ شاهنامه در استان هرمزگان). ج1، مشهد: انتشارات بنیاد شاهنامه فردوسی.
شمیسا، سیروش. (1383). داستان یک روح. چاپ ششم، تهران: فردوسی.
شوالیه، ژان. (1385). فرهنگ نمادها. ج4، ترجمه: سودابه فضائلی، تهران: جیحون.
صفا، ذبیح‌اله. (1391). حماسه‌سرایی در ایران. چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
صنوی، سید حسن. (1364). اسکندر و ادبیات ایران. تهران: امیرکبیر.
طاهری، صدرالدین. (1391). «کهن‌الگوی شیر در ایران، میانرودان و مصر باستان». نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، شمارۀ 49، 93-83.
طغیانی، اسحاق و چوقادری، زینب. (1391). «تحلیل روان‌شناختی نمادها و کهن الگوها در داستان کرم هفتواد در شاهنامه فردوسی». فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، سال 19، شمارۀ 71، 111- 87.
فردوسی، ابوالقاسم. (1376). شاهنامه. به کوشش ژول مول. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
فریز، جیمز جرج. (1368). شاخۀ زرین. ترجمه: کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
قائمی، فرزاد. (1389). شاهنامه‌سرایی و سنت‌های ادبی و فرهنگی در ایران باستان، مشهد: آهنگ قلم.
کاشفی، جلال‌الدین و هادی‌نیا، عاصمه. (1394). «نگاهی به وجه اساطیری- آیینی شیر و گاو در دو نسخه از کلیله و دمنه». جلوۀ هنر، شمارۀ 24، 17- 24.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1376). رؤیا، حماسه و اسطوره. تهران: مرکز.
محیط‌طباطبایی، محمد. (1369). فردوسی و شاهنامه. تهران: امیرکبیر.
هینلز، جان. (1373). شناخت اساطیر ایران. ترجمه: ژاله آموزگار و احمد تفضلی، بابل: چشمه.