بازتاب جنسیت و سبک زندگی در خانه های دوره قاجار اردبیل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

2 گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، تهران، ایران.

3 گروه معماری، دانشگاه سوره، تهران، ایران

10.22034/ias.2022.344544.1973

چکیده

منظور از جنسیت و سبک ‌زندگی نوعی پدیدۀ اجتماعی‌شدۀ جنسیت است که روی فضای معماری تأثیر گذاشته است. هدف پژوهش این است که با بررسی جامعۀ آماری ارتباط بین جنسیت و معماری خانه‌های قاجاری اردبیل با در نظر گرفتن مکان مطبخ بررسی و تحلیل شود. پرسش تحقیق این است که موضوع جنسیت چگونه در طراحی و ساخت خانه‌های قاجاری اردبیل نقش داشته است؟ در این پژوهش از روش توصیفی-تحلیلی، و تاریخی-تفسیری استفاده شده است. جامعۀ آماری، خانه‌های قدیمی شهر اردبیل است که از بین آن‌ها 6 نمونه مورد بررسی قرار گرفته است. برای گردآوری داده‌ها به‌صورت اسنادی از کتب و مقالات؛ و مشاهده میدانی انجام شده است. مبانی نظری تحقیق بر این دیدگاه استوار است که سبک‌زندگی و جنسیت در شکل معماری خانه‌های اردبیل بازتاب داشته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در دوران قدیم، سبک‌ زندگی و جنسیت بر چگونگی و ساخت خانه‌ها تأثیر داشت. به‌عبارتی دیگر، زنان به علت اوضاع اجتماعی آن دوره‌ها باید از دید نامحرمان به دور می‌بودند. چون زمان بسیاری را در مطبخ سپری می‌کردند به همین دلیل از آنجا می‌توانستند فضای بیرون یعنی حیاط را ببینند، متوجه آمدن و حضور میهمانان شوند و در عین‌حال نباید کسی از درون حیاط دید به آن‌ها داشته باشد. این پدیده سبب شد که اغلب مطبخ‌ها در شهر اردبیل در زیرزمین خانه ساخته شوند.
اهداف پژوهش:

مشخص‌کردن رابطۀ سازماندهی فضا در خانه‌های قاجاری اردیبل با مسئله جنیست.
مشخص‌کردن رابطۀ جایگاه زنان و ویژگی‌های معماری عمارت‌های دورۀ قاجار در اردبیل.

سؤالات پژوهش:

چه رابطه‌ای بین هویت جنسیتی و هویت فضایی در عمارت‌های مسکونی دورۀ قاجار در اردبیل وجود دارد؟
ویژگی‌های معماری در خانه‌های شهری اردبیل در دورۀ قاجار چگونه از هویت جنسیتی و جایگاه اجتماعی، مذهبی و موقعیت زنان و مردان تأثیر پذیرفته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection of gender and lifestyle in the houses of the Qajar period in Ardabil

نویسندگان [English]

  • Soudabeh Mohammadzadeh 1
  • Hossein Soltanzadeh 2
  • Amirmasoud Dabagh 3
1 Department of Architecture, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran
2 Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University of Central Tehran, Tehran, Iran.
3 Department of Architecture, Soureh University, Tehran, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gender
  • life style
  • Qajar houses of Ardabil
  • Kitchen
آزاد ارمکی، مرضیه. (1392). «آپارتمان‌نشـینی و آشپزخانه در ایران». فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، (31)9، شماره 31، 76-63.
اوبن، اوژن. (1390). سفرنامه اوژن اوبن ایران امروز. ترجمه: علی اصغر سعیدی، تهران: نشر علم.
الکساندر، ک. (1389). الگوهای استاندارد در معماری. ترجمه: فرشید حسینی، تهران: نشر مهرازان.
تاج بخش، احمد. (1382). تاریخ تمدن و فرهنگ در دوره قاجار. شیراز: انتشارات نوید شیراز.
توانا، مرادعلی. (1380). زن در تاریخ معاصر ایران. جلد اول، تهران: نشر برگ زیتون.
جامعی، بیوک. (1369). نگاهی به آثار و ابنیه تاریخی اردبیل. تبریز: چاپ تابش، تبریز.
جلالی، محمود، بنی‌نجاریان، صفورا. (1391). «روند تدریجی توسعه حقوق مدنی- سیاسی زنان در ایران از آغاز تا کنون». فصلنامه سیاست، (1)42، 117-132.
جهانی، مهناز؛ چنگیز، سحر. (1396). «مطالعۀ تطبیقی مد لباس بانوان دربار فتحعلی‌شاه و ناصرالدین‌شاه قاجار».  مجله زن در فرهنگ و هنر، (3)9، 385-407. 
دلاواله، پیتر. (1380). سفرنامه دلاواله. ترجمه: محمود به فروزی، جلد2، تهران: نشر قهره.
دلریش، بشری. (1375). زن در دوره قاجار. تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
راوندی، مرتضی. (1357). تاریخ اجتماعی ایران. جلد سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
سرنا، کارلا. (1362). آدم‌ها و آیین‌ها در ایران. ترجمه: علی‌اصغر سعیدی. ناشر: کتابفروشی زوّار.
سلطان‌زاده، حسین. (1371). فضاهای ورودی خانه‌های تهران قدیم، تهران: دفنر پژوهش‌های فرهنگی.
سنفورد، جان. (1385). بت‌های ذهنی و خاطرات ازلی. چ 9، تهران: امیرکبیر.
سیراد، آیرین. (1395). در خانه؛ انسـانشناسـی فضـای خـانگی. ترجمـه: غزنویـان و دیگـران، تهـران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
شایسته‌فر، مهناز؛ محمد عبدالکریمی، شهین. (1393). «بررسی جایگاه اجتماعی زنان و کودکان در دوره شاه طهماسب صفوی (930-983 ق) بر اساس تطبیق نگاره های نسخ شاهنامه طهماسبی و هفت اورنگ جامی»، زن در فرهنگ و هنر، (2)6،  189-208.
فیاضی، عمادالدین؛ آمحمد لاری، مژگان. (1388). «بهداشت روانی و جسمانی زن قاجار به روایت سفرنامه‌نویسان». نشریه مسکویه، (11) 4، 161-172.
قلی‌زاده، آذر، (1383). «نگاهی جامعه‌شناختی به موقعیت زنان در عصر صفوی». پژوهش زنان، (2)2،  77-88.
کاستلز، مانوئل. (1380). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ. ترجمه: حسن چاووشیان، جلد2، تهران: طرح نو.
کاظمی، خدیجه. (1388). آرایش و پوشش زنان از عهد مغول تا پایان دورۀ قاجار. قزوین: نشر اندیشه زرین.
گرانتوسکی ا. آ؛  داندامایو م. آ. (1385). تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز. مترجم: کیخسرو کشاورزی، تهران: مروارید.
کامی شیرازی، سیده مهسا؛ سلطان‌زاده، حسین و حبیب، فرخ. (1397). «تأثیر سبک زندگی در سازمان فضایی معماری مسکونی در ایران (نمونة مورد مطالعه: آشپزخانه حد فاصل سال‌های 1304 تا 1357ه.ش)». پژوهشنامة زنان، (2)9، 33-70.
کیائی، مهدخت، سلطان‌زاده، حسین و حیدری، علی‌اکبر. (1398). «سنجش انعطاف‌پذیری نظام فضایی با استفاده از تکنیک چیدمان فضا؛ (مطالعه موردی: خانه‌های شهر قزوین)». باغ نظر، (71)16، 61-76.
مشیرزاده، حمیرا. (1385). از جنبش تا نظریه تاریخ دو قرن فمینیسم. تهران: انتشارت شیرازه.
ناری قمی، م. (1389). «مطالعــه‌ای معناشناختــی در باب مفهــوم درون‌گرایــی در شهر اسلامــی». نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی،  (43)2، 82-69.
ناری قمی، مسعود (1393). «آشپزخانه مدرن و مفهوم اجتماعی - فرهنگی آن در زندگی خانوادگی قشر مذهبی ایران»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، (3)5، 133-157.
ناری قمی، مسعود؛ امینی، محمدمسعود؛ فروتن، مهدی. (1395). «رفتار تولیدی در خانه (مطالعه موردی: تولید در خانه در قشر مذهبی در شهر قم)». فصلنامه پژوهش‌های معماری اسـلامی، (1) 4، 15-1.
نرسیسیانس، امیلیا. (1390). مردم‌شناسی جنسیت. تهران: نشر افکار.
نوابخش، ع. (1365). زن در تاریخ. تهران: نشر رفرد.
نیکنامی، کمال‌الدین؛ سعیدی هرسینی، محمدرضا؛ دژم خوی، مریم. (1390). «درآمدی بر تاریخچه مطالعات زنان در باستان‌شناسی». زن در فرهنگ و هنر، (3)2، 5-17.
واتسن، گرنت. (1356). تاریخ ایران دوره قاجار. ترجمه: وحید مازندرانی، چ4، تهران: سخن.
وحدت‌طلب، مسعود؛ حیدری، شهرام. (1398). «بازخوانی نحوه بروز زنانگی در معماری دوره تیموری با تمرکز بر مؤلفه‌های بصری (نمونه موردی: مسجد گوهرشاد مشهد)». زن در فرهنگ و هنر، (4)11، 459-479.
ورمقانی، حسنا؛ سلطان‌زاده، حسین. (1397). «نقش جنسیت و فرهنگ معیشتی در شکل‌گیری خانه (مقایسه خانه‌های قاجاری گیلان و بوشهر)». نشریه علمی پژوهشی معماری و شهرسازی آرمان شهر، (23)، 134-123.
هروی، حسنیه؛ فلامکی، نحند منصور و طاهایی، سید عطاالله. (1398). «بازتاب کهن‌الگوی مادر در معماری تاریخی ایران براساس آرای یونگ». مجله علمی- پژوهشی پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر، (75)، 1-15.
Anonymous.  (2011).  The  Shahnama  of  Shah  Tahmasp,  The  Persian  Book  of  Kings, New York: The Metropolitan Museum of Art.
Castells, M . (2009).The Power of Identity, Volume 2, Second edition With a new preface
Collin, F. (1991). Gender make a world. Presences.
Colomnin, B. (1992). Gender and Space.
Davidoff, L., L’Esperance, J., & Newby, H. (1976), Landscape with Figures: Home and Community in English Society, London: in J. Mitchell and A. Oakley.
Dickson and Welch, S. C., (1981). The Houghton Shahnamah, Cambridge.
Erikson. (1994). Social Use of Housing P.120-135.
Gholsorkhi,  S.  (1995).  “Pari  Khan  Khanum:  A  Masterful  Safavid  Princess”,  Iranian Studies, 28(3), PP 143-156.
Gibbons, Judith L., Beverly A., Hamby,  & Wanda, D. (1997). «Researching Gender Role Ideologies Internationally and Cross-culturally», Psychology of Women Quarterly, Volume 21.
Hendrix, J.S. (2009). Psychoanalysis and Identity in Architecture, School of Architecture, Art, and Historic Preservation Faculty Publications.
Jenkinson, A. (1886). Early voyages and travels to Russia and Persia, ed. Delmar Morgan and C. H. Coote, New York: Burt Franklin.
Keller, S., Calhoun, C., &  Light, D. (1994). Sociology, New York: McGraw-Hill.
Marcus, C.C. (2003). "The house as a Symbol of the Self". Translated by Ahad Aligholian. Journal of Khia. 5. Pp. 84-119.
Marcus, C. (2006). House as a mirror of self, Exploring the deep meaning of home, Conari Press.
Orhun, D., Hillier, B. & Hanson, J. (1995). "Spatial Types in traditional Turkish Houses". Environment and Planning B. 22 (4). Pp. 475-498.
Parker, S. (2004). Urban theory and the Urban experience: encountering the city. Porker, London: Routledge.
Rappaport, A. (1969). House Form and Culture, United State of America, University of Wisconsin Milwaukee.
Ritzer, G., et al. (1979). Sociology. Allyn & Bacon Inc, New York.
Shirazi, F. (2016). “Women’s  Sexuality: the Safavid  Legacy”, Anthropology Research, (3), PP 5-15.
Simpson, M.  Sh.  (1998).  Persian Poetry, Painting and Patronage, Illustrations in a Sixteenth/ Century Masterpiece,  New  Haven-London:  Yale  University Press.
Sirna, K. )1984( Visiting People of Iran. La Serena's Business Letter Journey
South, J., & Spitze, G. (1994). Household in Marital & Non marital Households, American Sociologist Review, Vol.59.
Stuart Mill, J. (1869). The title page of first print of Subjection of Women
Thiis-Evensen, T. (1989). Archetypes in Architecture, Oxford :Norwegian University Press.
Titely, Norah M. (1983). Persian Miniature Painting and its Influence on the Art of Turkey  and  Asia.  London:  The  British  Library,  Reference  Dioision  Publication.
Welch, S. C. (1972). A King's  Book of Kings: The Shah Nameh of Shah Tahmasp, London, Thames and Hudson. The Archetype of Home and Secure Attachment to Self and Others: A Foundation for Individuation, Submitted in partial fulfillment of the requirements, for the degree of Master of Arts in Counseling Psychology, Pacifica Graduate Institute.