تبیین مولفه ها و شاخص های معماری ایرانی-اسلامی با رویکرد فراترکیب و بهره گیری از تکنیک انتروپی شانون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

2 استادیار گروه معماری، واحد مشهد ، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

3 استادیار گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

4 دانشیار گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد ، ایران

10.22034/ias.2022.351911.2024

چکیده

در چند دهۀ اخیر، هویت کالبدی شهرهای ایرانی و بحران در ساختارهای معماری و شهرسازی ایران موضوع بحث و گفتگو صاحب‌نظران بوده است؛ درحالی‌که در حوزۀ معماری، کمبود قابل‌توجه در مطالعات مؤثر، دیده می‌شود. بررسی تحقیقات انجام‌شده و منابع مرتبط، نشان از عدم‌وجود مؤلفه‌ها و شاخص‌های روشن و مشخص در تبیین معماری ایرانی – اسلامی دارد و تناقض نظرات و عدم وجود توافق‌نظر در این زمینه نیز قابل تأکید است. این پژوهش با رویکرد فراترکیب به بررسی و تحلیل نظرات صاحب‌نظران در تحقیقات انجام‌شدۀ معتبر و با هدف تشخیص مؤلفه‌ها و شاخص‌های معماری ایرانی – اسلامی انجام پذیرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که  در میان مؤلفه‌ها «نظم» با 47  ارجاع، «تعامل معماری با طبیعت» با 39 ارجاع و «نمادگرایی» با 37  ارجاع، دارای بیشترین فراوانی هستند. علاوه‌بر فراوانی ارجاعات در این پژوهش، جهت افزایش دقت در وزن‌دهی به کدها  از تکنیک آنتروپی شانون استفاده شده است؛ بنابراین با توجه به وزن‌دهی مؤلفه‌ها بر این اساس اولویت مؤلفه‌ها به این ترتیب شامل: تعامل معماری با طبیت، درون‌گرایی، نظم،  ...  می‌باشد که در 4 محور «رابطۀ انسان با خدا»، «رابطۀ انسان با اجتماع»، «رابطۀ انسان و محیط مصنوع» و «رابطۀ انسان و محیط طبیعی» تقسیم‌بندی شده است.
اهداف پژوهش:

شناخت مؤلفه‌ها و شاخص‌های معماری ایرانی –اسلامی.
ارائۀ اولویت‌بندی مؤلفه‌های معماری ایرانی –اسلامی.

سؤالات پژوهش:

مؤلفه‌ها و شاخص‌های معماری ایرانی –اسلامی کدامند؟
اولویت‌بندی مؤلفه‌های معماری ایرانی –اسلامی کدامند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the components and indices of Iranian-Islamic architecture with a meta synthesis approach and using Shannon's entropy technique

نویسندگان [English]

  • Ehsan Abbaspour baegi 1
  • Alireza Rezvani 2
  • Hero Farkisch 3
  • Moslem Seyedolhosseini 4
1 PhD student of Architecture Department, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
3 Assistant Professor. Department of Architecture, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
4 Associate Professor of Urban Planning Department, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian-Islamic architecture
  • component and indicator
  • identity
  • superstructure
آیت‌الله‌زاده شیرازی، باقر. (1360). «سیری در شناخت هنر معماری ایرانی». فصلنامه هنر. شماره 1، صص158-138.
آذر، عادل. (1380) . «بسط و توسعه آنتروپی شانون برای پردازش داده‌ها در تحلیل محتوی». فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (ع)، (37و38)11، صص18-1.
اردلان، نادر؛ بختیار، لاله. (1379). حس وحدت. تهران: نشر خاک.
افشار نادری، کامران. (1374). «همنشینی اضداد در معماری ایرانی». فصلنامه آبادی، شماره19، ص 68 .
بمات، نجم الدین. (1393 ). شهر اسلامی. ترجمه: منیژه اسلامبولچی و محمدحسین حلیمی، تهران: نشر طبع و نشر.
بمانیان، محمدرضا. (1389). «انعکاس معانی منبعث از جهان‌بینی اسلامی در طراحی معماری». فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره2، صص48-39.
بمانیان، محمدرضا؛ عظیمی، سیده فاطمه. (1393). «معنا و مفهوم‌شناسی شهر ایرانی – اسلامی؛ مبانی نظری و مصداق‌ها». فصلنامه شهر پایدار، شماره1، ص 88-69 .
بمانیان، محمدرضا؛ مهدوی‌نژاد، محمدمهدی و خاکسار، ندا. (1389). «هویت معماری؛ تبیین معنای هویت در دوره‌های پیش مدرن، مدرن و فرامدرن». نشریه هویت شهر، (7)4، صص122-113.
پیرنیا، محمد کریم. (1389 ). سبک‌شناسی معماری ایرانی. تهران: نشر سروش دانش.
پاپلی یزدی، محمد حسین؛ رجبی سناجردی، حسین. (1386 ). نظریه‌های شهر و پیرامون. چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.
توسلی، محمود. (1365).  اصول و روش‌های طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
حاجی قاسمی، کامبیز؛ نوایی، کامبیز. (1391). خشت و خیال: شرح معماری اسلامی ایران. تهران: نشر سروش و دانشگاه شهید بهشتی.
حائری مازندرانی، محمد. (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت. تهران: انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
حاجی قاسمی، کامبیز. (1391). «شاخصه‌های معماری اسلامی ایران». صفه، نسخه 22. صص18-5.
حیدر، گلزار. (1363). «طراحی محیط در معماری اسلامی. ترجمه: طاهر پسند». فصلنامه هنر، شماره 7، صص22-12. 
حمزه‌نژاد، حمید. (1394). «تدقیق مفهومی و تشریح راهکارها و شاخص‌های تحقق سنجی چهار اصل مسجدمحوری، محله محوری، درون‌گرایی و طبیعت‌گرایی در شهر ایرانی اسلامی». نشریه پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره3، صص18-33.
حمزه‌نژاد، حمید. (1396). «تحلیل اصول فضایی و الگوگزینی بهینه در معماری الگوگرای معاصر ایران». نشریه مطالعات معماری ایران، (11)6، صص169-145.
دقتی، عادله؛ یعقوبی، نورمحمد؛ کمالیان، امیرضا و دهقانی، مسعود. (1398). «ارائه الگوی توسعه مرحله‌ای حکمرانی شبکه با استفاده از فراترکیب». فصلنامه مدیریت دولتی. 11(2)، صص230-203.
دیبا، داراب. (1378). «الهام از مفاهیم بنیادی معماری ایران». فصلنامه معماری و فرهنگ، (1)1، ص1.
شهبازی سلطانی، محمد؛ صلواتیان، سیاوش. (1396). «شناسایی ویژگی‌های معرف مدیر جهادی به روش فراترکیب». فصلنامه مدیریت اسلامی، (1)25، صص230-199.
رضوانی، علیرضا. (1390). پروژه مطالعاتی تدوین سند راهبردی و برنامه 5 ساله حوزه کالبدی- فضایی، معماری و شهرسازی کلانشهر مشهد با رویکرد زیارت و زائرپذیری. پارک علم و فن آوری خراسان رضوی.
راهب، غزال. (1394).  تدوین معیارها و شاخص‌های بازیابی هویت ایرانی – اسلامی در معماری و شهرسازی استان گیلان. مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی پژوهشکده معماری و شهرسازی.
سلیم حکیم، بسیم. (1381). شهرهای عربی اسلامی. ترجمه عارف اقوامی مقدم و محمدحسین ملک احمدی. نشر طبع و نشر.
قاسمی، احمدرضا؛ رعیت‌پیشه، محمدعلی. (1394). «ارائه مدلی برای ارزیابی پایداری زنجیره تأمین با رویکرد فراترکیب». پژوهشنامه علمی -پژوهشی مدیریت اجرایی، 7(14)، صص112-91.
محمودی، امیرسعید.  (1396). «معرفی شاخص‌های معماری ایران گامی مهم در تدوین چارچوب معماری دانش بنیان ایرانی». نخستین کنفرانس ملی به سوی شهرسازی و معماری دانش بنیان، تهران.
مرتضی، هشام. (1387 ). اصول سنتی ساخت‌وساز در اسلام. ترجمه: ابوالفضل مشکینی و کیومرث حبیبی، تهران: نشر مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی معماری و شهرسازی.
مصوبه شواری عالی معماری و شهرسازی. (1391). "معیارها و شاخص های بازیابی هویت  ایرانی – اسلامی در معماری و شهرسازی" و "راهنمای تدقیق و بومی‌سازی مصوبه شواری عالی شهرسازی و معماری ایران در خصوص ضوابط و شاخص‌های لازم جهت بازیابی هویت شهرسازی و معماری اسلامی – ایرانی".  تهران.
میثاقیان، غلامرضا. (1388). بیانیه دفتر معماری و طراحی شهری در خصوص چیستی معماری ایرانی اسلامی. وزارت مسکن و شهر‌سازی، معاونت شهرسازی و معماری، دفتر معماری و طراحی شهری. تهران: نشر شهیدی.
نقی‌زاده، محمد. (1385). معماری و شهرسازی اسلامی (مبانی نظری). اصفهان: انتشارات راهیان به سفارش سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان.
نقره‌کار، عبدالحمید؛ علی‌الحسابی، مهران. (1396). تحقق‌پذیری هویت در معماری و شهرسازی با تأکید بر ارتقاء هویت اسلامی – ایرانی در شهرهای جدید. تهران: کتاب فکر نو.
نصر، سید حسین. (1394). هنر و معنویت اسلامی. تهران: نشر حکمت.
نقره‌کار، عبدالحمید. (1387). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. وزارت مسکن و شهرسازی. دفتر معماری و طراحی شهری. تهران: شرکت طرح و نشر پیام سیما.
نقی‌زاده، محمد. (1389 ).  «تأملی در چیستی شهر اسلامی». فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (1)1، ص 14-1.
نقی‌زاده، محمد. (1377). «صفات شهر اسلامی در متون اسلامی». نشریه هنرهای زیبا، شماره 4و5، ص1.
نقی‌زاده، محمد. (1392). «فرآیند طراحی فضای شهری بر مبنای اصول زیبایی‌شناختی ایرانی  اسلامی» . فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی،  شماره 11، صص 41-51 .
هابرماس، یورگن. (1370). معماری مدرن و پست مدرن. ترجمه: ترانه یلدا، مجله آبادی، شماره 3، صص 80-73 .
هاشمی، سیدرضا. ( 1374 ). «معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر». فصلنامه آبادی. (19)5، صص45-44.
Alexander, C., Sara, I., & Murray, S. (1977 ) . A Pattern Language . Oxford University Press.
Sandelowski, M. & Barroso , J. (2007) . Handbook for synthesizing qualitative research , Springer Publishing Company , New York .
Sandelowski, M., & Barroso, J. (2003). Classifying the findings in qualitative studies. Qualitative health research, 13(7): 905-923.
Xu, Y. (2008). Methodological issues and challenges in data collection and analysis of qualitative meta-synthesis. Asian Nursing Research, 2(3): 173-183.