اندیشه دینی قاصر در نسخه خطی عتاب الغافلین و انعکاس آن در نگاره هایی با مضمون نماز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

2 استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان. دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

3 استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد کرمان. دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

10.22034/ias.2022.309215.1755

چکیده

عتاب‌الغافلین، به نظم و نثر، اثر میرزا غلامرضای قاصر کرمانی، شاعر عصر بازگشت ادبی است. این اثر محتوی 326 رباعی  است. رباعیات قاصر کرمانی اغلب سرتیتر دارند و تمامی سرتیترهای رباعیات  در فضائل و رذایل اخلاقی هستند. مضامین رباعیات تحت‌تأثیر اندیشۀ دینی و مذهبی قاصر قرار دارد و هدف قاصر در رباعیات توجه به جنبۀ تربیتی و آموزشی در این قالب ادبی است. یکی از مضامین مذهبی در ادب و هنر اسلامی، مضمون نماز است که در نگاره‌های اسلامی نیز موردتوجه بوده است. این پژوهش به روش تحلیل توصیفی- تحلیلی درصدد پاسخگویی به این پرسش است که در رباعیات قاصر، کدام قسم از فضائل اخلاقی مورد تأیید است؟ و رذایل اخلاقی کدام هستند؟ در نگاره‌های اسلامی مضمون نماز چه بازتابی داشته است؟ براساس دستاورد تحقیق،  در این کتاب میزان پرداخت به فضایل اخلاقی به مراتب بیشتر از رذایل اخلاقی است. در واقع تأکید بر فضائل اخلاقی، خود به خود منجر به رد و نکوهش رذیلت­ها می­شود. آبشخور تعالیم اخلاقی  قاصر کرمانی  دین و تعالیم الهی است، لذا هدف نظام اخلاقی قاصر کرمانی یک نظام دینی است؛ از این‌رو شاعر کوشیده­است تا جهت تبیین بهتر مفهوم اندرزی و حکمی رباعیات در ذهن مخاطب به آیات قرآن و احادیث نبوی استشهاد کند. مضمون نماز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مضامین دینی و اخلاقی اسلامی در نگاره‌های اسلامی بازتاب روشنی داشته است.
اهداف پژوهش:

برسی اندیشه دینی قاصر کرمانی در نسخه خطی عتاب‌الغافلین.
بررسی اندیشه دینی قاصر کرمانی در نماز با تأکید بر نگاره‌های اسلامی.

سؤالات پژوهش:

اندیشه دینی قاصر کرمانی در نسخه خطی عتاب‌الغافلین چگونه است؟
جایگاه نماز در مضامین نگاره‌های اسلامی چگونه است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Insufficient religious thought in the manuscript of Atab al-Ghaflin and its reflection in pictures with the theme of prayer

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Kamyabi 1
  • Dariush Kazemi 2
  • Maryam Shaygan 3
1 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Kerman Branch, Islamic Azad University, Kerman, Iran
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Kerman Branch. Islamic Azad University, Kerman, Iran
3 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Kerman Branch. Islamic Azad University, Kerman , Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quartet
  • moral virtues
  • religious education
  • Qaser Kermani
  • rebuke of the unaware
قرآن کریم
آیتی، محمدحسین. (1371). بهارستان. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
ابن‌شعبه. (1363). تحف‌العقول عن آل الرسول، قم: چاپ علی‌اکبر غفاری.
تاکی‌، مسعود. (1381). چارجوی بهشتی (رباعی و دوبیتی دیروز و امروز)، تهران: چشمه.
جعفری، حمید. (1391). «بررسی مفاهیم در دیوان صائب تبریزی». فصلنامه تخصصی علوم ادبی، ش4، 73-38.
حسینی کازرونی، سید احمد. (1388). پژوهشی در ادبیات غیر جد، چاپ اول، تهران: ارمغان.
حلبی، علی‌اصغر. (1395). تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، تهران: پیام نور.
چیتیک، ویلیام. (1389). درآمدی بر تصوف. ترجمه: محمدرضا رجبی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات  ادیان و مذاهب.
دانش‌پژوه، محمدتقی. (1348). فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. تهران: دانشگاه تهران.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه، تهران: چاپخانه مجلس و دانشگاه تهران.
رادمرد، عبدالله و همکاران. (1392). «منظومه‌های حماسی عاشورایی مقامات حسینی منشی بمرودی و نسخه‌های خطی آن». مجله پیام بهارستان. دوره 2، شماره 20، 38-11.
راشد محصل، محمدرضا. (1389). نام شناخت توصیفی منظومه‌های دینی فارسی. مشهد: شرکت به نشر آستان قدس رضوی.
راشدی، لطیف و سعید. (1386). نهج‌الفصاحه. قم: ام ابیها.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد. (1386). مفردات الفاظ قرآن و اخلاق، ترجمه: مصطفی رحیمی‌نیا، تهران: انتشارات سبحانی.
رجایی بخارایی، احمدعلی. (1375). فرهنگ اشعار حافظ، چاپ هشتم، تهران: انتشارات علمی.
رحیمی اصفهانی، غلامحسین. (1368). اخلاق اسلامی، ج۲، قم: نشر جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ریاحی، محمدامین. (1375). تصحیح نزهةا‌لمجالس تألیف جمال خلیل شروانی، تهران: علمی.
ژنده‌پیل، احمدبن‌ابوالحسن. (1350). انس التائبین و صراط الله المبین، جلد 1، تهران: علی فاضل.
سرامی، قدمعلی. (1360). از خاک تا افلاک (سیری در غزل‌ها و ترانه‌های مولانا)، تهران: چاپخانه تابش.
سهروردی، شهاب‌الدین. (1364). عوارف‌المعارف، ترجمه ابومنصور عبدالمومن اصفهانی، باهتمام قاسم انصاری، تهران: علمی فرهنگی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1376). موسیقی شعر، تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس. (1373). انواع ادبی، چ دوم، تهران: فردوس.
-----------. (1374). سیر رباعی در شعر فارسی، تهران: فردوس.
غزالی، محمد. (1378). کیمیای سعادت، ترجمه و تصحیح: حسین خدیو جم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
فرشیدورد، خسرو. (1363). دربارۀ ادبیات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
فوشه­کور، شارل هانری. (1377). اخلاقیات. (مفاهیم  اخلاقی در ادبیات فارسی از سدة سوم تا سدة هفتم هجری). ترجمة محمد علی امیرمعزی و عبدالمحمدروح بخشان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
قاصر کرمانی (بدون تاریخ) عتاب الغافلین. شماره مدرک کتابخانه مجلس: IR10-29008 . شماره بازیابی: 832 س
گوردین، ویلفرد؛ ویلینگام، جان؛ لیبر، ارل و لی، مورگان. (1377). راهنمای رویکردهای نقد ادبی، ترجمۀ زهرا مهین‌خواه، تهران: اطلاعات.
معین، محمد. (1375). فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر.
منزوی، احمد. (1348). فهرست نسخه‌های خطی. تهران: مؤسسه فرهنگی منطقه‌ای.
نشاط، سید محمود. (1342). زیب سخن یا علم بدیع فارسی، تهران: چاپخانه رنگین.
نصر، سیدحسین. (1352). سه حکیم مسلمان. ترجمه: احمد آرام، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
نهج‌البلاغه. (1379). ترجمۀ محمد دشتی. تهران: زهد.
همایی، جلال‌الدین. (1373). فنون بلاغت و صناعت ادبی. تهران: هما.
یلمه‌ها، احمدرضا. (1393). «دو شاعر با یک تخلص. عرشی یزدی و عرشی اکبرآبادی». مجله فنون ادبی، دوره 6، شماره 1، 71-80.