اسطوره قربانی در آثار منظوم عطار در تطبیق با قربانی کردن اسماعیل در نسخه مصور قصص الانبیاء

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

10.22034/ias.2023.388620.2175

چکیده

اسطورۀ قربانی یکی از آیین‌هایی است که در تمام جوامع و به شکل‌های مختلف وجود داشته ‌است. بلاگردانی مانند خیلی از اسطوره‌ها نقش حیاتی در زندگی مردم ایفا می‌کند. در باور ملل برای در امان‌ ماندن از بلاها و نابودی آن‌ها از روش‌های گوناگون استفاه می‌شده ‌است. مراسم قربانی یکی از این شواهد است که به شکل ریختن خون و غیر خون‌ریزی به‌کار می‌رفت. در این پژوهش که به روش توصیفی و تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده است، اسطوره قربانی در آثار منظوم عطار با قربانی‌کردن اسماعیل در نسخه مصور قصص‌الانبیاء مقایسه می‌شود. نتایج حاصل از بررسی‌ها نشان می‌دهد که اسطورۀ قربانی در آثار منظوم عطار، مانند سایر متون عرفانی دگردیسی پیداکرده و به شکل درونی، ذهنی و معنوی به‌کار رفته ‌است. البته در تعدادی از حکایت‌ها در معنی قربانی مادی حیواناتی مانند گاو پیشکش می‌شوند و در برخی شکل نمادین می‌یابد. در باور عرفانی، سالک برای رسیدن به مقصد اصلی باید موانعی را پشت سر بگذارد و در ذهن عطار، عارف یا عاشق برای زندگی پایدار طالب قربانی شدن است. او با قربانی‌کردن نفس لجام‌گسیختۀ خود در راه اعتلای روحانی و رسیدن به آرامش نفسانی و همجواری با حق تلاش می‌کند. عطار با زبان رمز، تمثیل و بیان اسطوره‌ها راه را هموار کرده‌است.
اهداف پژوهش:

آشنایی با یکی از کارکردهای آیین بلاگردانی در عرفان؛ یعنی قربانی خونی و غیرخونی، در منظومه‌های عطار.
مقایسه اسطوره قربانی در آثار منظوم عطار با قربانی‌کردن اسماعیل در نسخه مصور قصص‌الانبیاء.

سؤالات پژوهش:

قربانی در منظومه‌های عطار به چه شیوه‌هایی به کار رفته و چگونه نمود درونی یافته است؟
اسطوره قربانی در آثار عطار نیشابوری با ماجرای قربانی‌کردن اسماعیل در نسخه مصور قصص‌الانبیاء چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی دارد؟

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The myth of the sacrifice in Attar's poetic works in comparison with Ismail's sacrifice in the illustrated version of Ghesas al-Anbia

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Hajjeforush
  • Morteza Razaghpoor
Department of Persian Language and Literature, Hamedan Branch, Islamic Azad University, Hamedan, Iran.
چکیده [English]

The myth of sacrifice is one of the rituals that existed in all societies and in different forms. It is also closely related to the culture and customs of each nation. Balagandari, like many myths, plays a vital role in people's lives. In the belief of the nations, various methods have been used to survive the calamities and destroy them. The sacrifice ceremony is one of these evidences that was used in the form of bloodshed and non-bloodshed. In this research, which was carried out using a descriptive analytical method and based on library studies, the sacrifice myth in Attar's poetic works is compared with Ismail's sacrifice in the illustrated version of the stories of the Prophets. The results of the investigations show that the myth of the sacrifice in these works of Attar's poetry, like other mystical texts, has been transformed and used in an internal, mental and spiritual way. Of course, in a number of stories, animals such as cows are offered as a material sacrifice, and in some of them it is symbolic. In mystical belief, the seeker must overcome obstacles to reach the main destination, and in Attar's mind, the mystic or the lover seeks sacrifice for a sustainable life. By sacrificing his unbridled ego, he strives for spiritual upliftment and attaining sensual peace and being close to the truth. Attar has paved the way with the language of code, allegory and the expression of myths.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The myth of sacrifice
  • Poems
  • Attar Neishaburi. Esmail
  • Ghesas al-Anbia
 آزادی ده‌عباسانی، نجیمه. (1394). «رمزگشایی آیین قربانی در اسطوره، عرفان و فرهنگ». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال 11، شماره 38، 40-11.
ابراهیم‌تبار، ابراهیم. (1394). «ابلیس در جهان‌بینی عطار»، فصلنامه ادبیات عرفانی اسطوره‌شناختی، سال 11، شماره 40، 22.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (1387). اسطوره بیان نمادین. چاپ دوم، تهران: سروش.
اشرف‌زاده، رضا. (1373). تجلی رمز و روایت در شعر عطار. تهران: اساطیر.
برومند سعید، جواد. (1366). «افیون در شراب»، مجله چیستا، شماره 43، آبان، 263-259.
خوارزمی، حمیدرضا. (1392). «باور بلاگردانی در شاهنامه»، دوفصلنامه فرهنگ و ادبیات و ادبیات عامه، دوره 1، شماره 2، 23-1.
رحیمی، امین؛ موسوی، سیده زهرا و مروارید، مهرداد. (1393). «نمادهای جانوری نفس در متون عرفانی باتکیه‌بر آثار سنایی، عطار و مولوی».متن‌پژوهی ادبی، سال 18، شماره 62، 173-147.
سارتر، ژان پل. (1352). ادبیات چیست. ترجمه: ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، تهران: زمان.
ستاری، جلال. (1381). اسطوره و رمز در اندیشۀ میرچا الیاده، تهران: مرکز.
شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1379). فرهنگ نمادها. ترجمه: سودابه فضایلی، جلد دوم، تهران: جیحون.
--------------------. (1385). فرهنگ نمادها: ترجمه: سودابه فضایلی، جلد چهارم، تهران: جیحون.
عطار نیشابوری، فریدالدین. (1382). منطق‌الطیر. تصحیح سید صادق گوهرین، چاپ 19، تهران: علمی و فرهنگی.
--------------------- . (1361). اسرارنامه. تصحیح سید صادق گوهرین، چاپ دوم، تهران: زوّار.
--------------------- . (1368). دیوان عطار. تصحیح تقی تفضلی، چاپ پنجم، تهران: علمی و فرهنگی.
---------------------. (1386). مصیبت‌نامه.تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، تهران: سخن.
---------------------. (1388). الهی‌نامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ پنجم، تهران: سخن.
فتوحی رودمعجنی، محمود. (1385). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
فریزر، جیمز جرج. (1392). شاخۀ زرین. ترجمه: کاظم فیروزمندی، چاپ هفتم، تهران: آگاه.
غریبی، کاظم و دیگران. (1400). «تحلیل باور بلاگردانی در بین زنان رمان‌های علی‌محمد افغانی»، نشریه علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، دوره 14، شماره 66، 147-132.
کمبل، جوزف. (1377). قدرت اسطوره. ترجمه: عباس مخبر، تهران: مرکز.
لسان، حسین. (1355). «قربانی از روزگار کهن تا امروز»، مجله هنر و مردم، شماره 167، 70-60.
مصطفوی، علی‌اصغر. (1369). اسطوره قربانی. تهران: بامداد.
مظفری، علیرضا. (1388). «کارکرد مشترک اسطوره و عرفان». فصلنامه ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، شماره 1، 167-149.
نجمی، شمس‌الدین. (1394). «واکاوی اسطورۀ جرعه‌فشانی». نشریۀ ادب و زبان دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره 38، 364-343.
هینلز، جان راسل. (1368). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.
یاحقی، محمدجعفر. (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.