جستاری پیرامون هنر خط در بیعه نامه نویسی عهد قاجار با تکیه بر (بیع نامه قلعه حسن خان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی، گروه تاریخ، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه تاریخ، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/ias.2023.401708.2218

چکیده

بیع‌نامه‌ها یکی از اسناد مهم تاریخی و اداری دوره قاجار محسوب می‌شوند. این آثار علاوه‌بر ارائه اطلاعات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی از مظاهر مهم هنر خوشنویسی نیز به شمار می‌آیند. آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد بیع‌نامه قلعه حسن‌خان مربوط به خدیجه سلطان دختر الله‌وردی میرزا فرزند فتحعلی‌شاه است که قریه­ حسن‌آباد در فاصله 20 کیلومتری تهران به سمت کرج را به مصطفی قلی­خان مقدم میرشکار پسر امیرخان سردار دولو در عوض مال‌المصالحه معین واگذار کرده است. دیگری سند وقفی خریدار آن مصطفی قلی‌خان میرشکار مقدم است. پژوهش حاضر براساس روش تحقیق تاریخی با رویکرد تطبیقی، تحلیلی مبتنی بر بیع‌نامه و وقف‌نامه قلعه حسن‌خان انجام شده است، استنتاخ بیع‌نامه برای اولین‌بار صورت گرفته است و در آرشیو هیچ‌کدام از ادارات مربوطه نبوده است. با مطالعه تطبیقی میان بیع‌نامه و وقف‌نامه قلعه حسن‌خان نه‌تنها وجوه افتراق میان دو سند مزبور کشف شد، بلکه زمینه‌های تاریخی انسداد توسعه سیاسی و اقتصادی قلعه حسن‎خان به رغم فرصت‌های مناسب منطقه آشکار شد.
اهداف پژوهش:

شناسایی و وجوه افتراق و استنتاخ میان بیع‌نامه و وقف‌نامه در منطقه قلعه حسن‌خان.
بررسی وجوه خطی بیع‌نامه قلعه حسن‌خان.

سؤالات پژوهش:

عوامل اعتقادی به چه صورت در مکاتبات و اسناد عصر قاجار مکتوب می‌شود؟
بیع‌نامه قلعه حسن‌خان دارای چه مختصات خطی است؟

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A research on the art of calligraphy in the Qajar era pledge letter writing (based on the pledge letter of Qala Hassan Khan)

نویسندگان [English]

  • Ali Teymori 1
  • Mohammad Kalhor 2
1 Ph.D student of History Department of , Yadegar-e-Imam Khomeini (RAH) Shahre - Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of History Department of , Yadegar-e-Imam Khomeini (RAH) Shahre - Rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hasan Khan Castle
  • Qajar
  • Mustafa Qolikhan Mirshkar
  • endowment
آل‌داود، علی. (1371). نامه‌های امیرکبیر به انضمام رساله نوادر الامیر. تهران: نشر تاریخ ایران.
اجلالی، فرزام. (1373). بنیان حکومت قاجار نظام سیاسی ایلی و دیوانسالاری مدرن. ج2، تهران: نشر نی.
احمدیان، فرهاد. (20 مرداد 1400) شهر قدس.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. (1368). مرآه‌البلدان. ج4، تصحیح و تحشیه: دکتر عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: انتشارات دانشگاه تهران .
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. (1367). تاریخ منتظم ناصری. ج3، تصحیح: دکتر محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. (1367). مراه‌البلدان. ج2، ج3، تصحیح و تحشیه دکتر عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. (1363). المآثر و الآثار، چهل سال تاریخ ایران. ج1، تصحیح: ایرج افشار، تهران: انتشارات اساطیر.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان. (1345). روزنامه خاطرات. تهران: انتشارات امیرکبیر.
رضوانی، تهران، دنیای کتاب اعتماد مقدم، فرخ. (1349). خاندان مقدم. تهران: بی‌نا.
انوری، حسن. (1355). اصطلاحات دیوانی دوره غزنوی و سلجوقی. تهران: انتشارات طهوری.
افشار، ایرج. (1363). سفرنامه عتبات ناصرالدین‌شاه قاجار، تهران: انتشارات رشدیه.
باران چشمه، (17 فروردین 1400) تهران، سازمان اوقاف و امور خیریه.
بامداد، مهدی. (1362). شرح حال رجال ایران. ج 5، 4، 1، تهران: انتشارات زوار.
بدیعی، پرویز. (1378). یادداشت‌های روزانه ناصرالدین‌شاه (1300-1303 ق). تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
پاپلی یزدی، محمدحسین. (1367). فرهنگ آبادی‌ها و مکا‌ن‌های مذهبی کشور. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
پاولویچ، م. (1357). سه مقاله درباره انقلاب مشروطه ایران. ج3، ترجمه: محمدباقر هوشیار، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های حبیبی.
تیموری، علی. (1391). سیری در روند تاریخی وقف (با تکیه بر موقوفات مصطفی قلی­خان میرشکار مقدم). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشکده علوم انسانی دانشگاه یادگار امام (ره).
دیوان‌بیگی، احمد. (1364). حدیقه‌الشعرا. ج1، تصحیح دکتر عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات زرین.
راستگو، محمدرضا. «وکلای موقوفه میرشکار. (1387)، وبلاگ رسانه بیدار.
رزم‌آرا، حسین علی. (1328). فرهنگ جغرافیای ایران. جلد 1، تهران: انتشارات جغرافیای ستاد ارتش، چاپخانه ارتش.
رضاقلی میرزا. (1346). سفرنامه رضاقلی میرزا. به کوشش اصغر فرمانفرمائیان قاجار، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رضایی، امید. (1388). «سهمی از وقف جهت خرید و استکتاب کتب شرعیه در دوره قاجار».  مجله نامه بهارستان، شماره 15، 358-351.
رضایی، امید. (1385). «آقا سید صادق مجتهد سنگلجی و نوشتجات شرعیه».فصلنامه میراث جاویدان، شماره 56، 68-57.
رضایی، امید. (1390). «مجموعه مشیر دیوان»؛ قباله‎های مربوط به سال 1352-1193 ه.ق. اسناد بهارستان، شماره سوم، صص 145-103.
حسینی شیرازی، فضل‌الله. (1379) تذکره خاوری. تصحیح: میرهاشم محدث، زنجان: انتشارات زنگان.
خان‌محمدی، علی‌اکبر. (1372). «روش کار با اسناد خطی». فصلنامه گنجینه اسناد، سال سوم، دفتر اول، 96-86.
خسروی، خسرو. (1355). جامعه‎شناسی روستایی ایران. چ2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سایت گردشگری ایران، تپه کاووسیه قدس (1387).
سومر، فاروق. (1371). نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی. ترجمه: امان اشراقی، محمدتقی امامی، تهران: نشر گستره .
شیبانی، میرزا ابراهیم. (1366). منتخب‌التواریخ. تهران: انتشارات علمی.
شریفی، رامین. (1388). سبزه الماس نگاهی به روند شکل‌گیری و برنامه‌ریزی شهر قدس. تهران: نشر پژواک.
غلامی جلیسه، مجید. (1389). «موقوفات بر پایه مخطوطات». فصلنامه میراث جاویدان، شماره 72، 120-87.
فرجی، احمد. (1395). دایره‌المعارف شهرستان شهریار. تهران: نشر لاهیجی.
فراهانی منفرد، مهدی. (1378). «منصب کلانتر و چند سند در مورد دو تن از کلانتران عصر صفوی». فصلنامه گنجینه اسناد،  شماره، 35، 36 19-4.
فرید، امیر. (1401). «شیوه‌های مرسوم شکسته‌نویسی در دوره قاجار». پیکره، دوره 15، شمار27، 94-81.
قائم مقامی، جهانگیر. (1394). مقدمه­ای بر شناخت اسناد تاریخی. ج2، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
قاضی‌ها، فاطمه. (1389). گزارش شکارهای ناصرالدین شاه قاجار (1281- 1279 هـ ق). تهران: سازمان اسناد و کتابخانه­ ملی جمهوری اسلامی ایران.
کیهان، مسعود. (1311). جغرافیای مفصل ایران. ج3، تهران: کتابخانه ابن‌سینا.
کلهر، محمد. (1393). جستاری پیرامون جنبش شیخ عبیدالله شمدینی. تهران: پردیس دانش.
کیانی، محمد یوسف؛ کلایس، ولفرام. (1362). فهرست کاروانسراهای ایران. تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
لسان‌الملک سپهر، محمدتقی. (1377). ناسخ‌التواریخ. به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
محبوبی، جمشید. (1370). نگاهی به تاریخ و جغرافیای میاندوآب تکاب شاهین دژ. بی‌جا: انتشارات پروین.
محمود میرزا قاجار. (1346). سفینه‎المحمود. به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز: شفق.
محمود میرزا قاجار. (1394). گلشن محمود. تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: سفیر اردهال.
مروارید، یونس. (1372). مراغه (افرازه رود) از نظر اوضاع طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، تاریخ. ج2، تهران: نشر علمی.
مرتضوی، مرضیه. (1392). «وقفنامه‌ای مربوط به محله سنگلج تهران». میراث جاویدان، سال 21، شماره 82، 160-140.
مشعشعی، غلامرضا. (1391). احوال و آثار درویش. تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
معلم حبیب‌آبادی، محمدعلی. (1357). مکارم‌الآثار. ج1و2، اصفهان: اداره کل فرهنگ و هنر استان اصفهان.
مقدم، فرهاد. (1388). گذار ایل مقدم از گذار تاریخ کرج. تهران: انتشارات پینار.
مقدم، کیوان، «تاریخ قلعه حسن‌خان از زبان مالکان آن»، کانون فرهنگی نورالمهدی.نوری، محمد. (1389). «تحولات تاریخی و کارآمدی وقف در ایران (1358-1370». فصلنامه میراث جاویدان، سال هجدهم، شماره 70، 50-29.
هلاکو میرزا. (1344). مصطبه خراب، تصحیح عبدالرسول خیام‌پور. تبریز، بی‌نا.