بررسی زمان روایی در قصص قرآنی بر اساس دیدگاه ژرار ژنت (نمونه موردی: مطالعه داستان اصحاب کهف در فالنامه مصور محفوظ در موزه توپ قاپی سرایی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

10.22034/ias.2023.414522.2280

چکیده

زمان از مباحث مهمی است که توجه روایت‌شناسان متعددی را به خود مشغول کرده است. در این بین، نقش ژرار زنت، روایت‌شناس ساختارگرای فرانسوی را نمی‌توان نادیده گرفت. از نظر وی، زمان روایی یکی از مؤلفه‌های مهم در پیشبرد روایت داستان است. باتوجه‌به نظریه ژنت، نظم و ترتیب، زمان‌پریشی با گذشته‌نگری، آینده‌‌نگری، تداوم با استفاده ازحذف، خلاصه‌گویی، درنگ توصیفی و صحنه نمایشی و همچنین اشکال گوناگون بسامد و تکرار تأثیر داستان را افزایش می‌دهد. در همین راستا، جستار حاضر بر آن است تا ضمن تبیین نظریه زمان روایی ژرار ژنت، میزان مطابقت آن را با داستان قرآنی اصحاب کهف بررسی نماید. نتایج حاصله از این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای نظریه روایت‌شناسی ژنت انجام شده، نشان می‌دهد که مؤلفه‌های زمانی ژنت در داستان اصحاب کهف به نحو شایسته و مطلوبی به‌کار رفته است. آنجا که هدف عبرت بشر است از گذشته‌نگری استفاده شده و آینده‌نگری نشان‌دهندۀ علم و قدرت خداوند است. از نظر تداوم به‌ندرت شتاب ثابت دیده می‌شود و بیشتر حذف و خلاصه‌گویی استفاده شده است. آنجا که صحبت از راه سعادت و شقاوت و یا موضوع مهمی است، برای دقت مخاطب شیوه درنگ توصیفی و صحنه نمایشی به چشم می‌خورد. بسامد و تکرار غالب در این داستان قرآنی بیشتر از نوع مکرر است که همه این موارد نشان‌دهندۀ اعجاز قرآن است که با بسیاری از نظریات جدید روایت‌شناسان منطبق است.
اهداف پژوهش:

تبیین نظریه زمان روایی ژرار ژنت.
تطبیق نظریه زمان روایی ژرار ژنت با قصه اصحاب کهف.

سؤالات پژوهش:

داستان اصحاب کهف چگونه با نظریه زمان‌روایی ژرار ژنت قابل بررسی است؟
عناصر زمان‌ روایی (نظم، تداوم و بسامد) چگونه داستان اصحاب کهف را پیش می‌برد؟

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating narrative time in Quranic stories based on Gérard Genet's point of view (Case example: Studying the story of the Companions of the Cave in Mahfouz's Illustrated Fortune Teller in the Top Qapi Sarai Museum)

نویسندگان [English]

  • Zeinab Kazempoor 1
  • Shahrokh Hekmat 2
  • Majid Azizi 3
1 PhD student, Department of Persian Language and Literature, Arak Branch, Islamic Azad University, Arak, Iran.
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Arak Branch, Islamic Azad University, Arak, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Arak Branch, Islamic Azad University, Arak, Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Narrative time
  • Gerard Genet
  • the story of the cave companions
  • order
  • continuity
قرآن کریم.
احمدی، بابک.  (1380). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
ایگلتون، تری. (1386). پیش‌درآمدی بر نظریه ادبی. ترجمه:­ عباس مخبر، تهران: مرکز.
برتنز، یوهانس ویلم. (1388). نظریه ادبی. ترجمۀ فرزان سجودی، تهران: آهنگ دیگر.
تایسن، لویس. (1387).نظریه‎های نقد ادبی معاصر. ترجمه: مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی، تهران: نگاه امروز.
تولان، مایکل جی. (1383). درآمدی نقادانه - زبان­شناختی بر روایت، ترجمه: ابوالفضل حری، تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
خرمشاهی، بهاءالدین. (1377). دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی. تهران: دوستان - ناهید.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد. (1412). مفردات الفاظ القرآن. به تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت: دارالشامیه.
ریکور، پل. (1384). زمان و حکایت. ترجمه: مهشید نونهالی. جلد دوم، تهران: انتشارات گام نو.
ریمون‌کنان، شلومیت. (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمه: ابوالفضل حری، تهران: نیلوفر.
حری، ابوالفضل. (۱۳۸۷). «احسن از قصص: رویکرد روایت‌شناختی به قصص قرآنی». نقد ادبی، 1(۲). ۸۳-۱۲۲.
سلدن، رامان و پیتر ویدوسون. (1384). راهنمای نظریه ادبی معاصر. ترجمه: عباس مخبر، تهران: طرح نو.
شویلی، سلمان. (1395). پژوهش‌هایی در مورد هنر روایتگری در قصه‌های هزار و یک شب، ترجمه: علی‌اکبر مرادیان قبادی، خرم‌آباد: دانشگاه لرستان.
علیزاده، ناصر؛ مهدی‌زاد فرید، مهناز. (1396). «بررسی عنصر زمان در قصه ورقه و گلشاه از دیدگاه ژرار ژنت». دوفصلنامه زبان و ادبیات فارسی، 27(82)، 259-277.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1974) المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
لوته، یاکوب. (1386). مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما. ترجمه: امیـد نیک‌فرجام، تهـران: مینـوی خرد.
مکارم شیرازی، ناصر و نویسندگان. (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.