نگاهی به تحولات گفتمانی حوزه هنر اسلامی در سه مقطع زمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دوره دکتری دانشگاه هنر اصفهان و مربی دانشگاه شهید چمران اهواز

2 استادیار دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

مقالة حاضر به بررسی حوزة «تاریخ هنر اسلامی» در سه مقطع زمانی اختصاص دارد. این مقاله با بررسی تحولات این حوزه، در قالبی تحلیل گفتمانی، ضمن روشن کردن ویژگی‌های بنیادین آن به تبیین ریشة برخی منازعات شکل گرفته در این حوزه، از جمله منازعة اخیر بر سر خود اصطلاح هنراسلامی، می‌پردازد. در این راستا پس از ارائة مقدماتی درباب مقولة تحلیل گفتمان که ابزار تحلیل نظری در این مقاله است، به بررسی ابعاد مختلف پیدایش، تحول و نشانه‌های چرخش در گفتمان هنر اسلامی در سه مقطع زمانی، یعنی قرن نوزدهم، قرن بیستم و دهه‌های آغازین قرن بیست‌ویکم، پرداخته شده است.
بررسی حاضر نشان می‌دهد «هنر اسلامی»، به مثابة یک گفتمان، بیش از آنکه محصول واقعیتهایی در جهان بیرونی باشد، محصول اندیشه‌هایی است که در ادوار مختلف پیرامون این واقعیات به عمل آمده و انعکاس بیرونی خود را در قالب زبان و گفتمان یافته است. این حوزة گفتمانی در قرن نوزدهم و تحت تاثیر جریان شرق‌شناسی شکل گرفت. در قرن بیستم جابجایی آرام و درون گفتمانی را از رویکرد هویتی-مردم‌شناختی به رویکرد تاریخی-فرهنگی تجربه کرد؛ و در سالهای آغازین قرن بیست و یکم، عمدتاً تحت تاثیر نظریات پسااستعاری، با نقدهای جدی‌تری مواجه شد که درنتیجه بسیاری از ابعاد تثبیت شدة این گفتمان، از چارچوب شرق‌شناسانه تا رویکرد فرهنگی-تاریخیِ آن، به پرسش کشیده شد. از دل این پرسش‌ها رویکردهایی نو و تازه به حوزة هنر اسلامی در حال پدید آمدن است. این پژوهش به روش تاریخی-تفسیری و با رویکرد تحلیل گفتمانی انجام یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Overview of Discourse Evolution of Islamic Art in Three Periods of Time

نویسندگان [English]

  • Rouhollah Mojtahedzadeh 1
  • Mehdi Saedvandi 2
1 ...
2 .......
چکیده [English]

The present paper is dedicated to investigate the field of “the history of Islamic Art” in three periods of time. It is intended to explain the root of some of the established disputes in this field, including the recent dispute over the own term “Islamic Art”. After presenting some preliminaries on the subject of discourse analysis, which is the tool for theoretical analysis in the present paper, it investigates formation, evolution and signs of turning of discourse of Islamic Art in three periods of time: nineteenth century, twenty and twenty first centuries.
This paper shows “Islamic Art”, as a discourse, is produced from thinking about external reality more than reality itself. These thoughts, gradually, have reflected in format of language and discourse. The Islamic Art discourse formed in 19th century under orientalism. It had a mild inter-discourse paradigm shift from anthropological approach to historical approach in 20th century. Then, in the early 21th century, it faced with serious critiques that questioning many of fixed aspects of this discourse from orientalism framework to historical-cultural approach. This questioning process shows the formation of new approach, or even, new discourse in this field. The research method in this paper is historical method and for analyzing data was used from discourse analysis theory

کلیدواژه‌ها [English]

  • ......
کتاب­ها:
ابن خلدون، عبدالرحمن، (1375) تاریخ ابن خلدون (مقدمه)؛ 2 جلدی، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اتینگهاوزن، ریچارد، گرابار، اولگ، (1386)، هنر و معماری اسلامی، ترجمه دکتر یعقوب آژند، تهران، انتشارات سمت.
بروجردی، مهرزاد، (1377) روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمه جمشید شیرازی، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز.
ترنر، برایان اس. (1390)، رویکردی جامعه شناختی به شرق‌شناسی، پست مدرنیسم و جهانی شدن، ترجمه محمدعلی محمدی، تهران، انتشارات یادآوران.
سلطانی، سیدعلی اصغر، (1394)، قدرت، گفتمان و زبان؛ سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران، نشر نی.
کونل، ارنست، (1368)، هنر اسلامی، ترجمه هوشنگ طاهری، تهران، انتشارات طوس.
نجیب اوغلو، گلرو، (1379)، هندسه و تزیین در معماری اسلامی (طومار توپقاپی)، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، تهران، انتشارات روزنه.
هوگ، جان، مارتن، هانری، (1375) سبک شناسی هنر معماری در سرزمینهای اسلامی، ترجمه پرویز ورجاوند، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
یورگنسن، ماریان، فیلیپس، لوئیز، (1394)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران، نشر نی.
 
مقالات:
احمدیان، مهرداد، (1386)، «مقدمه بر بحران تاریخ هنر»، فصلنامه گلستان هنر، سال سوم، شماره 1 (شماره پیاپی 7)، صص 36-33.
ایمانی، نادیه، (1384)، «نقد تلقی مورخان از معماری اسلامی»، فصلنامه گلستان هنر، شماره 1، صص 80-74.
بلر، شیلا، بلوم، جاناتان، (1387)، «سراب هنر اسلامی: تاملاتی در مطالعه حوزه‌ای سیال»، ترجمه فرزانه طاهری، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، سال بیست و سوم، شماره 1 (پیاپی 45)، صص 93-48.
قیومی بیدهندی، مهرداد، (1384)، «بررسی انتقادی چهار تاریخ‌نامه معماری ایران»، فصلنامه خیال، شماره 15، صص 37-4.
منابع انگلیسی:
Carey, Moya and Graves, Margaret S. (2012). “Introduction: Historiography of Islamic Art and Architecture”, in Journal of Art Historiography, 6 (June 2012): special issue, ‘Islamic Art Historiography’, 15 p. (accessed on https://arthistoriography.wordpress.com/number-6-june-2012-2(
Necipoğlu, Gülru, (2012). "The Concept of Islamic Art: Inherited Discourses and New Approaches", in Journal of Art Historiography, 6: special issue, ‘Islamic Art Historiography’,.26 p. (accessed on https://arthistoriography.wordpress.com/number-6-june-2012-2)
Rabbat, Nasser. (2012). "What Is Islamic Architecture Anyway?" , in Journal of Art Historiography, 6: special issue, ‘Islamic Art Historiography’, 15p. (accessed on https://arthistoriography.wordpress.com/number-6-june-2012-2)
Shaw, Wendy M.K. (2012). "The Islam in Islamic Art History: Secularism and Public Discourse" , in Journal of Art Historiography, 6: special issue, ‘Islamic Art Historiography’, 15p. (accessed on https://arthistoriography.wordpress.com/number-6-june-2012-2
Turner, Jane. (1996). The Dictionary of Art, Vol2, New York, GROVE.
منابع سایت:
Karawala, Minaz. (1996). "What Is Islamic Art". (accessed on https://www.scribd.com/document/191688381/What-is-Islamic-Art-Minaz-Kerawala, 14.8.93, 7:00 pm)
Online Etymology Dictionary. “Orientalism”. (accessed on http://www.etymonline.com/ index.php?term =Orientalism, 18.5.94, 10:00 am)