بررسی فضا در نگارگری ایرانی با تأکید بر منتخبی از آثار بهزاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشکده هنر، دانشگاه شاهد

2 دانشیار پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

نگارگری ایرانی دارای ویژگی‌های بصری بسیاری است. فضا نیز یکی از ویژگی‌های مهم و درخورِ توجه در این هنر است. هنرمند ایرانی برای خلق این فضا، از تمهیدات بصری گوناگونی بهره‌ جسته است تا به نتیجۀ مورد نظر خود برسد. در این مقاله سعی شده است تا علاوه بر بررسی و معرفی فضای مثالی و چگونگی ایجاد آن، به انواع دیگری از فضا و حضور آن‌ها در مکتب نگارگری «هرات» با تأکید بر منتخبی از آثار کمال‌الدین بهزاد پرداخته شود. در این دوره، اجتناب از قرینه‌سازی محض به نگارگر امکان می‌دهد که فضاهای مختلف را مجسم و تصویر کند. در آثار هنرمندان این دوره از جمله کمال‌الدین بهزاد، فضا، هم دوبعدی است و هم عمق دارد؛ هم یکپارچه است و هم ناپیوسته. هر بخش فضا، مکان وقوع رویدادهای خاص و غالباً مستقل است. در آثار انتخابی، به ایجاد انواع فضا با خطوط و سطوح رنگی‌ که در کنار هم قرار گرفته‌اند و دارای جنبه‌های بیانگرا و عاطفی هستند، اشاره شده است. در آثار این دوره، فضا و ترکیب‌بندی‌هایی متشکل از عناصر مورب و دایره‌وار دیده می‌شود. مباحث با معرفی مکتب هرات و تعریفی کلی از فضا شروع می‌شود و در ادامه به بررسی فضا و انواع آن در آثار انتخابی از بهزاد، می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Space in Persian Painting with Emphasis on the Artworks of Kamal Al Din Behzad

نویسندگان [English]

  • zeynab Mozafari khah 1
  • Mostafa Godarzi 2
چکیده [English]

Persian painting bestows many visual features among them the concept of space is a significant and highly momentous element; thus, Persian artists apply various visual elements to bring out creativity in creating the desired space. The focal element in this paper is the introduction and investigation of exemplar spaces in Persian painting particularly in the painting school of Herat with a specific emphasis on the works of Kamal Al Din Behzad.  In this school of painting, the avoidance of symmetrical patterns permits the painter to visualize and create various spaces with diverse purposes. In the works of Kamal al Din Behzad, space is two dimensional and has depth; furthermore, it endures both harmony and discord and within each specific space an inimitable and self-regulating event takes place. In this paper, a number of Behzad’s artworks are selected and the distinctive spaces that are created by lines and color enhancements are analyzed; moreover, it is indisputable that such spaces embody explanatory and sentimental aspects. In the works of this school, space and composition are fabricated out of diagonal and circular elements. The paper initiates with an introduction on the school of Herat, next a definition of space is presented and finally selected works of Behzad are elaborated upon.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kamal-al Din Behzad
  • Herat painting school
  • Persian Painting
  • space
1-آیت‌الهی، حبیب‌الله، 1358، مبانی هنرهای تجسمی، تهران: نشر سمت.
2-بلخاری‌قمی، حسن، 1385، «قوة خیال و عالم مثال در آراء و اندیشه امام محمد غزالی»، نشریة علمی پژوهشی هنرهای زیبا، ش 26. تابستان، صص 12- 5.
3-پاکباز، 1383،رویین، دایره المعارف هنر، تهران: نشر معاصر، 1383.
4-پاکباز، 1380، رویین، نگارگری ایرانی از دیرباز تا امروز، نشر زرین و سیمین، تهران،.
5-پوپ، آرتور اپهام، 1389، سیر و صور نگارگری ایرانی، ترجمة یعقوب آژند، مولی، تهران.
6-تجویدی، اکبر، 1379،«جهان خاص نگارگری ایرانی»، مجله هنرهای تجسمی، ش 10، صص 57 ـ 46.
7-جنسن، چارلز، 1384، تجزیه و تحلیل آثار هنر‌های تجسمی، ترجمة بتی آواکیان، نشر سمت، تهران.
8-حسینی‌راد، عبدالمجید، 1384، (مقدمه کتاب) شاهکارهای نگارگری ایران. موزه هنرهای معاصر، تهران.
9-حسینی‌راد، عبدالمجید، 1387،«دیدار با فرشتة رنگ بررسی نور و رنگ در نگارگری ایرانی»، فصلنامة دانشگاه هنر، ش1، صفحات: 69 - 49.
10-حسینی، مهدی،1382، «مفهوم فضا در نگارگری‌های عامیانة مذهبی»، فصلنامة هنرهای تجسمی. ش 55، صفحات: 64 ـ 71.
11-ریخته‌گران، محمدرضا، 1380، هنر، زیبایی، تفکر: تأملی در مبانی نظری هنر، انتشارات گلبان، تهران،.
12-سجادی، جعفر، 1375، فرهنگ علوم فلسفی و کلامی، امیرکبیر، تهران.
13-سیف، هادی، 1370، «طرف چمن و طواف بوستان مروری بر مکاتب مینیاتور ایران (مکتب هرات)»، نشریة علمی پژوهشی هنرهای زیبا، ش 20، صفحات: 34- 43.
14-شایگان، داریوش، 1379، بتهای ذهنی و خاطره‌ ازلی، امیرکبیر، تهران،.
15-عکاشه، ثروت، 1380، نگارگری اسلامی، ترجمة غلام‌رضا تهامی، حوزه هنری، تهران.
16-فروتن، منوچهر، 1384،«درک نگارگری ایرانی از ساختار فضای معماری ایرانی»، خیال، ش13، صص 83ـ71.
17-کنبای، شیلا، 1380، نگارگری ایرانی، ترجمة مهناز شایسته‌فر، انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی، تهران.
18-گودرزی، مصطفی، و گلناز کشاورز،1386، «بررسی مفهوم زمان و مکان در نگارگری ایرانی»، نشریة علمی پژوهشی هنرهای زیبا، شماره 31، صفحات: 100-89.
19-گری، بازیل، نگارگری ایرانی، 1384،ترجمه عربعلی شروه، چاپ 2، تهران، نشر دنیای نو.
20-نوروزی‌طلب، علی‌رضا، 1378،«جستاری در مبانی نظری هنر و مفاهیم نگارگری ایرانی»، فصلنامة هنر، ش 39، صفحات: 108- 76.
21-نصر، حسین، 1382، جاودان خرد، به اهتمام حسن حسنی، سروش، تهران.
منابع تصاویر:
22.آژند، یعقوب، سیمای سلطان محمد نقاش، بهار 1384، فرهنگستان هنر، تهران.
23. Michael Barry, Foreword by Stuart Cary Welch, 2004, Figurative Art in Medieval Islam and the Riddle of Bihzad of Heart,Flammarion Spain.