گسترش فضاهای آیینی در مجتمع های مسکونی با رویکرد افزایش توانمندی اجتماعی بانوان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، دانشکده فنی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 گروه معماری و ساختمان شهری، دانشکده مهندسی، دانشگاه تربیت معلم شهید رجایی، تهران، ایران.

3 گروه معماری، دانشکده فنی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

4 گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت معلم شهید رجایی، تهران، ایران.

5 گروه فناوری، دانشکده فنی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22034/ias.2023.380032.2135

چکیده

در این پژوهش ابتدا با استفاده از روش تحلیل محتوای متون، سوابق موضوع جنسیت و توسعۀ پایدار بررسی و با تأکید بر محیط‌های مسکونی بانوان، راهبردهای متنوع مشارکت و حضور فعال زنان و توانمندسازی آنان شناسایی شد. سپس مؤلفه‌های طراحی مؤثر در ارتقا مطلوبیت فضایی عرصه‌های جمعی در مجتمع‌های مسکونی با تأکید بر توانمندسازی اجتماعی بانوان با مراجعه به متخصصین  اولویت‌بندی شد. در بررسی میدانی، جامعه متخصصین معماری و شهرسازی در حوزه مسکن و منظر، به روش نمونه‌گیری شبکه‌ای گلوله برفی و حجم نمونه از طریق اشباع نظری در عوامل استخراج شده مشارکت کردند. پس از مصاحبۀ باز پاسخ متخصصین از تکنیک کدگذاری باز و محوری استفاده شد و به روش پیمایش اکتشافی دلفی (توسط 20 نفر از اعضای هیئت‌علمی معماری و شهرسازی  دانشگاه‌ها) نتایج به‌دست‌آمده، از طریق جدول هدف محتوی به پرسش‌نامه تبدیل شد و طی 2 مرحله، پرسش‌نامه‌ها تکمیل شد. با تحلیل داده‌های جمع‌آوری‌شده براساس تحلیل عامل Q ، نتایج استخراج شدند. نتایج بیانگر آن است که از میان همه ابعاد مورد بررسی، چهار بعد: زیبایی‌شناختی- بصری، کالبدی - عملکردی، اجتماعی - فرهنگی و ادراکی و روان‌شناختی محیط، در افزایش مطلوبیت فضایی عرصه‌های جمعی مسکونی مبتنی‌بر توانمندسازی اجتماعی بانوان تأثیرگذار شناسایی شدند. طراحی مطلوب عرصه‌های جمعی باتوجه‌به اولویت‌های فوق و مبتنی‌بر نگرش‌ها، ادراکات و نیازهای بانوان و رفع موانع حضور و مشارکت اجتماعی آنان براساس شاخص‌های: حضورپذیری فضا، اجتماع‌پذیری منعطف، قلمرو امن، سرمایه اجتماعی همسایگی امکان‌پذیر است.
اهداف پژوهش:

شناسایی و اولویت‌بندی مؤلفه‌های زیباشناختی - بصری و کالبدی - عملکردی مؤثر در ارتقای مطلوبیت فضایی عرصه‌های جمعی مجتمع‌های مسکونی با رویکرد توانمندسازی اجتماعی بانوان.
شناسایی و اولویت‌بندی مؤلفه‌های اجتماعی - فرهنگی و ادراکی مؤثر در ارتقای مطلوبیت فضایی عرصه‌های جمعی مجتمع‌های مسکونی با رویکرد توانمندسازی اجتماعی بانوان.

سؤالات پژوهش:

مهم‌ترین مؤلفه‌های زیباشناختی - بصری و کالبدی - عملکردی مؤثر در ارتقای مطلوبیت فضایی عرصه‌های جمعی مجتمع‌های مسکونی با رویکرد توانمندسازی اجتماعی بانوان کدام‌اند؟
مهم‌ترین مؤلفه‌های اجتماعی - فرهنگی و ادراکی مؤثر در ارتقای مطلوبیت فضایی عرصه‌های جمعی مجتمع‌های مسکونی با رویکرد توانمندسازی اجتماعی بانوان کدام‌اند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Expansion of ritual spaces in residential complexes with the approach of increasing the social empowerment of women

نویسندگان [English]

  • Leila Kazemi Esfanjani 1
  • Hamidreza Azemati 2
  • Mohammad Bagheri 3
  • Bahram Saleh sedghpour 4
  • Mahnaz Mahmoodizarandi 5
1 Department of Architecture, Faculty of Technology, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Department of Architecture and Urban Construction, Faculty of Engineering, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran
3 Department of Architecture, Faculty of Engineering, University of Zanjan, Zanjan, Iran
4 Department of Educational Sciences, Faculty of Humanities, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran
5 Department of Technology, North of Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • Environment quality
  • public areas
  • residential complexes
  • social empowerment
  • women
اباذری، یوسف؛ صادقی فسایی، سهیلا؛ حمیدی، نفیسه. (1387). «احساس ناامنی در تجربه زنانه از زندگی روزمره»، پژوهش زنان،1، 103-75.
افکاری، محمداسحاق و دیگران. (1392). «بررسی شاخص‌های توانمندی در مقابله با خشونت در زنان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی‌شهر گرگان»، دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران (پی‌آورد سلامت) دوره ۱،1،7
الماسی‌فر، نینا؛ انصاری، مجتبی. (1389). «بررسی امنیت محیطی در پارک‌های منطقه‌ای به‌عنوان بخشی از فضاهای شهری از دیدگاه زنان بر پایه رویکرد CPTED (مطالعه موردی: پارک ساعی)»، مدیریت شهری، 25، 34-21.
بنتلی، ای ین؛ الکک، آلن؛ مورین، پال؛ مک‌گلین، سو؛ اسمیت، گراهام. (1382). محیط‌های پاسخ‌ده، ترجمه: مصطفی بهزادفر، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
بمانیان، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی؛ ضابطیان، الهام. (1387). «امنیت تردد زنان در فضاهای شهری و سنجش مشارکتی آن‌ها در بخش مرکزی شهر تهران»، تحقیقات زنان، 4، 39-56.
بهبهانی، سیده زهرا. (1395). «کاربرد روان‌شناسی محیطی در توانمندسازی زنان سرپرست خانوار». همایش بین‌المللی زنان و زندگی شهری، مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهرداری تهران.
پرتوی، پروین و همکاران. (1394). زنان و فضاهای عمومی شهری تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
تیبالدز، فرانسیس. (1385). شهرسازی شهروندگرا، ترجمه: محمد احمد‌نژاد، تهران: نشر خاک.
حبیبی، سید محسن. (1390). از شار تا شهر، چاپ ده، تهران: دانشگاه تهران.
جنگجو، شهرام؛ فرج زاده، علیرضا. (1395). مؤلفه‌های روان‌شناسی محیطی در شهر زنانه‌مدار، همایش بین‌المللی زنان و زندگی شهری، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران.
جیکوبز، جین. (1386). مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ترجمه: حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ذوقی، مهرنوش. (1388). طراحی فضاهای معماری و شهری باتکیه‌بر نیازهای زنان، همایش ملی زن و معماری.
رفیعیان، رضازاده؛ سینایی، احمدوند. (1387). «سنجش شاخص‌های مؤثر در مطلوبیت فضاهای عمومی شهری از منظر گروه‌های خاص اجتماعی»، موردپژوهی میدان نبوت تهران فصلنامه دانشگاه هنر، 2، 54-37.
ساعی ارسی، ایرج؛ ولی‌پور، شهربانو. (1391). «شناسایی عوامل مؤثر بر توانمندسازی زنان جهت مشارکت در توسعة اجتماعی، مطالعه موردی استان لرستان». فصلنامه علوم اجتماعی، 2، 101-68.
شادی‌طلب، ژاله؛ گرایی‌نژاد، علیرضا. (1383). «فقر زنان سرپرست خانوار»، پژوهش زنان، دوره 2، 1.
شبانی، ستاره. (1392). «تحلیل عوامل موفقیت فضاهای جمعی در ارتقای تعاملات اجتماعی در شهر ایرانی–اسلامی»، هشتمین کنفرانس ملی معماری و شهرسازی و توسعه پایدار، مشهد
ﺷﻜﻮری ﻋﻠﻲ،  رﻓﻌﺖ ﺟﺎه ﻣﺮﻳﻢ و ﺟﻌﻔﺮی، ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ، (1386). مؤلفه‌های توانمندسازی زﻧـﺎن و تبین عوامل مؤثر ﺑﺮ آن، پژوهش زنان، شماره 3 ،ص6
شاه‌چراغی، آزاده؛ بندرآباد، علیرضا. (1394). محاط در محیط: کاربرد روان‌شناسی محیطی در معماری و شهرسازی،
تهران: انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی تهران.
صادقی فسائی، سهیلا؛ میرحسینی، زهرا. (1390). «بررسی عوامل مؤثر بر بزه دیدگی زنان شهر تهران، زن در توسعه و سیاست»، 9 ،1، 35-62.
ضابطیان، الهام؛ بمانیان، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی. (1389). «بررسی الگوی برنامه‌ریزی کاربری فضاهای شهری مؤثر بر افزایش امنیت زنان: نمونه موردی بخش مرکزی شهر تهران»، فصلنامه علوم اجتماعی، (48)، 107-147.
ضرغامی، اسماعیل. (1389). «اصول پایداری اجتماعی مجتمع‌های مسکونی در شهرهای ایرانی– اسلامی»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، 1، 2، 115-102.
ضیایی، کیوان. (1389). تعیین شاخص‌های توانمندسازی زنان و نیازسنجی منطقه‌ای در زمینه توانمندی آن‌ها در شهر تهران: دفتر مطالعات فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران.
علی‌الحسابی، مهران؛ نگارش، نفیسی. (1389). «تجلی فضای جمعی در سکونتگاه‌های روستایی»، مجله مسکن و محیط روستا، شماره 132، 4.
عندلیب، علیرضا. (1389). «فضاهای عمومی شهر». مجله تخصصی، محیط، منظر، شهر، معماری، شماره 7، 19-18.
فراز، مریم؛ نادری‌نسب، معصومه. (1395). «توانمندسازی و مشارکت اجتماعی زنان در فضای زندگی شهری (شناسایی، بررسی موانع و راهکارها)»، همایش بین‌المللی زنان و زندگی شهری، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران.
قنبری، یوسف؛ انصاری، رحیمی. (1394). «شناسایی و تبیین عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر توانمندسازی زنان روستایی)مطالعه موردی: شهرستان رستم)». پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، ش11، 1.
کاظمی، مهروش. (1388). «رویکردی تحلیلی به مقوله جنسیت و تأثیر آن در کیفیت فضا»، هویت شهر 4، 3، 58،47.
کتابی، محمود؛ یزدخواستی، بهجت؛ فرخی راستایی، زهرا. (1382). «توانمندسازی زنان برای مشارکت در توسعه»، فصلنامه پژوهش زنان، دوره 2، 7، 8.
کلدی، علیرضا؛ سلحشوری، پروانه. (1391). «بررسی تأثیر حمایت اجتماعی بر توانمندسازی زنان»، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 4، 19.
گل، یان. (1387). زندگی در فضای میان ساختمان‌ها، ترجمه شیما شصتی، (ویرایش اول) تهران: جهاد دانشگاهی.
لانگه، سارا. (1372). معیارهایی برای تواناسازی زنان، نقش زنان در توسعه، تهران: آگه.
منصوری، سید امیر. (1388). جزوه درس منظر شهری، دانشگاه تهران: پردیس هنرهای زیبا.مدنی‌‌پور، علی. (1391). فضاهای عمومی و خصوصی شهر، ترجمه: فرشاد نوریان، تهران: سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری.
محمدی، مریم. (1387). عدالت جنسیتی در طراحی فضاهای شهری با تأکید بر حضور زنان، نمونه موردی:  فضای محله‌ای چیذر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت، تهران.
منادی، مرتضی.  (1388). «بررسی انسان‌شناختی روابط همسایگی (مطالعه تطبیقی روابط زنان شاغل و خانه‌دار)»، مجله مطالعات اجتماعی ایران، 3(2): 104-122.
مهدی‌زاده، جواد. (1387). «درآمدی بر نظریه‌های شهر و جنسیت، در جست‌وجوی شهرهای انسانی‌تر»، جستارهای شهری، 24 و 25، 19-6.
وایت، ویلیام. (2009). زندگی اجتماعی در فضاهای شهری کوچک، ترجمه: میترا حبیبی و محمدهادی غیائی، تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
Carmona, M., Tiesdell, S., Heath, T.,& Oc,T .(2010)  . Public places, urban spaces: the dimensions of urban design (Second Ed.). UK: Elsevier.
Malhatral, S. R.schuler and C.Boender.(2002). Measuring Women's Empowerment as a variable in International Development.
Understanding Women’s Safety, Towards a Gender Inclusive City. Research Findings, D. (2009-2010). Retrieved April 28, 2012, from www.jagori.org.
 Urban spaces–enhancing the attractiveness and quality of the urban environment, Sub-activity 3.2.3 Gender Aspects. Retrieved April 15, 2012, from www.urbanspaces.eu.
 Urban spaces–enhancing the attractiveness and quality of the urban environment, Sub-activity 3.2.6 Design – Architectural Criteria. Retrieved April 15, 2012, from www.urbanspaces.eu.
 What Makes a Successful Place at. Project for public space website, Retrieved march 25, 2012, from www.pps.org/grplacefeat.
www.cabe.org.uk/design-review/thameslink-2000-blackfriars-station.
Esrafili, F., & Lak, A. (2007). New urban space for Iranian women. Presented by CIES - Centre for Research and Studies in Sociology. Retrieved April 10, 2012, from: www.conferencias.iscte.pt.
Mac Ewen, K. (2007). Ensuring Design Quality through the Planning System .Retrieved April 18, 2010, from.
 The London Plan, Spatial Development Strategy for Greater London. Retrieved April 20, 2012, from www.london.gov.uk/thelondonplan