بررسی فرافکنی انسان نسبت به خداوند در آثار هنری و عرفانی عطار نیشابوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران

3 استادیار گروه روانشناسی، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه خوارزمی، قشم

10.22034/ias.2023.389298.2179

چکیده

از دیرباز انسان‌ها نگاه مادی‌گرایانه به خداوند داشته‌اند و حالات و افکار خود را به خدا نسبت می‌دادند؛ گویی خدا همان ویژگی‌های شخصیتی انسان است که از طریق فرافکنی به بیرون افکنده شده است.  از دیدگاه علم روانشناسی این مقوله نزدیک به مفهوم فرافکنی یکی از مکانیسم‌های دفاع روانی است. پژوهش حاضر براساس شیوۀ توصیفی‌ـ تحلیلی نگارش یافته است و یک تحقیق میان‌رشته‌ای است که با تمرکز بر ابیات و حکایات سه اثر عطار نیشابوری: تذکره الاولیاء، منطق‌الطیر و الهی‌نامه سعی دارد گفتار و اندیشۀ شخصیت‌های حکایات عطار را از منظر بحث فرافکنی در روانشناسی بررسی کند. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که هر کس خدا را در آینه خود می‌نگرد که در علم روانشناسی باتوجه‌به بحث فرافکنی، انسان، خدا را در آینۀ خود و دیگران می‌جوید در این میان شخصیت‌های فرافکن نیز مشخص‌شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که انسان‌ها اغلب باخدا ارتباط برقرار می‌کنند اما بعضی افراد مجموعۀ ویژگی‌های شخصیتی خود را در مفهومی به‌نام خدا فرافکنی می‌کنند و خدایی می‌سازند که همان شکل و شمایل و خصایص خودشان را دارد و می‌پندارند پروردگار جهانیان را می‌پرستند؛ درحالی‌که آن‌ها پرستش‌کنندۀ آفرینندۀ ذهن و مطلوب خود هستند و درک درستی از حقیقت مطلوب (خداوند) ندارند.
اهداف پژوهش:

بررسی فرافکنی انسان نسبت به خدا در آثار هنری و عرفانی عطار.
بررسی دیدگاه عطار دربارۀ فرافکنی انسان دربارۀ خداوند.

سؤالات پژوهش:

دیدگاه عطار نیشابوری پیرامون فرافکنی انسان دربارۀ خداوند چیست؟
فرافکنی انسان نسبت به خداوند در آثار هنری و عرفانی عطار نیشابوری چگونه است؟

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the projection of man towards God in Attar Neishabouri's artistic and mystical works

نویسندگان [English]

  • Fereshteh Rabie 1
  • Aliyeh Yousef Fam 2
  • Afshin Tayyebi 3
1 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Psychology, Qeshm Branch, Islamic Azad University, Kharazmi University, Qeshm.

کلیدواژه‌ها [English]

  • God
  • Projection
  • Attar Nishaburi
  • Psychology
القرآن الکریم
آموزگار، شهلا. (1389). «فرافکنی در داستان شیر و نخچیران مثنوی مولوی». فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه شهرکرد. س 5. ش 18 و 19. صص 34-11.
افضلی، سید عبدالرئوف. (1399). «شبهه خدا به مثابه فرافکنی». فصلنامه پژوهشی فلسفه دین. دورۀ 17. ش 4. صص541-566.
اسولیوان، تام و دیگران. (1385). مفاهیم کلیدی ارتباطات. ترجمۀ میرحسین رئیس‌زاده. چ اول. تهران: فصل نو.
باطنی، غلامرضا. (1385). «صحو و سکر در تعالیم صوفیان». فصلنامه پژوهشی نامه پارسی. ش 2. صص 110-87.
برونو، فرانک. (1384). فرهنگ توصیفی روانشناسی. ترجمه: مهشید یاسایی و فرزانه طاهری، تهران: ناهید.
بهرامی، غلامرضا؛ معنوی، عزالدین. (1370). فرهنگ لغات و اصطلاحات چهار زبانه روان‌پزشکی آنسیکلوپدی روان‌پزشکی. تهران: دانشگاه تهران.
ثروتیان، بهروز. (1384). شرح راز منطق‌الطیر، چ 1، تهران: امیرکبیر.
دشتی، محمد. (1386). نهج‌البلاغه، قم: الهادی.
رحیمی، یدالله و همکاران. (1390). «فرافکنی در مثنوی معنوی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه گیلان: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
ریتر، هلموت. (1379). دریای جان. ترجمه: عباس زریاب خویی و مهر آفاق بایبوردی، به اهتمام کنگره جهانی عطار، چ 3، سازمان چاپ و انتشارات و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
زریاب خویی، عباس و بایبوردی، مهر آفاق. (1377). دریای جان، تهران: انتشارات الهدی.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1369). جستجو در تصوف ایران، چ 4، تهران: انتشارات امیرکبیر.
زوزنی‌، حسین‌بن‌ احمد. (1340 ـ 1345). کتاب‌ المصادر، مشهد: چاپ تقی‌ بینش‌.
شی‌هی، نوئل. (1388). پنجاه اندیشمند بزرگ روانشناسی. ترجمۀ ژاله افشاری منفرد و حمید پیروی و یعقوب وکیلی. تهران: دانژه.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمدبن ابراهیم. (1397). منطق‌الطّیر، تصحیح دکتر شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
ـــــــــــ. (1321). تذکره‌الاولیاء، مقدمه میرزا محمدخان قزوینی، از روی چاپ نیکلسون، تهران: چاپخانه مرکزی.
ـــــــــــ. (1391). تذکره‌الاولیاء، بررسی و تصحیح متن، توضیحات و فهارس دکتر محمد استعلامی، چ 23، تهران: زوّار.
ــــــــــــ. (1397). الهی‌نامه، تصحیح دکتر شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عباسی شکرباغانی، سپیده. (1395). «فرافکنی در غزلیات سنایی». یازدهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی دانشگاه گیلان. صص 2346-2366.
ــــــــــــ .(1391). «فرافکنی و توجیه در فرهنگ عامه ایرانی». فصلنامه علمی پژوهشی جامعه پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ش 1. صص 121-97.
علیقلیزاده، حسین. (1390). «بررسی تشبیه و تحلیل شیوه‌های بیان و استدلال در زبان دیوانگان عطار». فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی. ش 10. صص 67- 39.
قاضی سعید قمی. (1415). شرح توحید صدوق، تصحیح نجفقلی حبیبی، ج 1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قاسمی ترکی، اکرم و همکاران. (1391). بررسی و تحلیل حکایات مجانین (دیوانگان) در مثنوی‌های چهارگانه عطار (الهی‌نامه. مصیبت‌نامه. اسرارنامه. منطق‌الطیر). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه زنجان: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
کتابی، احمد. (1383). فرافکنی در فرهنگ و ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
کاظم خانلو، ناصر و بیرانوند، نسرین. (1393). «نگرشی عرفانی‌ـ روانشناسی بر مفهوم فرافکنی در غزلیات شمس». فصلنامه عرفان اسلامی. ش 47، صص 99-77.
کتابی، احمد. (1386). «چند مفهوم روانشناسی در اندیشه‌های مولوی». فصلنامه علمی پژوهشی فرهنگ. ش 64 و 63. صص 603-553.
کلینی، محمدبن یعقوب. (1369). اصول کافی، ترجمه و شرح: سیدجواد مصطفوی، ج 1، تهـران: کتابفروشی علمیة اسلامیه.
کیخا، ام‌البنین و همکاران. (1396). راهکارهای مقابله با فرافکنی در سیره علوی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه سیستان و بلوچستان: دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی.
گنجی، حمزه. (1386). روانشناسی عمومی، چ 5، تهران: نشر ساوالان.
محمدی آسیا بادی، علی. (1385). «فرافکنی و شخصیت بخشی در شعر حافظ». فصلنامه علمی پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تربیت معلم). ش 52 و 53. صص 134-111.
مجلسی، محمدباقر. (1362). بحارالانوار، ج 66، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
میلانی‌فر، بهروز. (1380). بهداشت روانی. چ چهارم، تهران: قومس.
یعقوب‌نیا، فریده و همکاران. (1399). بررسی تطبیقی فرافکنی در مثنوی معنوی مولانا و دیوان حافظ. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور مرکز رشت: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.